توسعه ۴۷ خوشه صنعتی در کشور پایان یافت
خوشه کسب‌وکار مجموعه‌ای از بنگاه‌های تولیدی و خدماتی در یک رشته است که با تکیه بر سرمایه‌های قوام‌یافته اجتماعی در مناطق مختلف جغرافیایی در کنار نهادهای پشتیبان و از طریق روابط متراکم میان بنگاهی شکل می‌گیرد. همان‌طور که غلامرضا سلیمانی، معاون سازمان صنایع کوچک ایران در گفت‌وگو با صمت گفت: شناسایی و توسعه خوشه‌های کسب‌وکار کشور از نیمه دوم سال ۱۳۸۰ توسط سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران آغاز و اکنون ۳۸۸ خوشه کسب‌وکار شناسایی شده که از این تعداد مراحل توسعه ۴۷ خوشه به اتمام رسیده و پروانه اتمام پروژه برای آنها صادر شده است، ۳۵ پروژه در حال پیاده‌سازی و ۸ پروژه توسعه خوشه‌ای در مرحله انعقاد قرارداد هستند. در بیشتر کشورهای جهان، صنایع کوچک و متوسط از جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، صنعتی و ارائه خدمات در حال نقش‌آفرینی هستند. همچنین در کشورهای در حال توسعه، صنایع کوچک و متوسط عامل راهبردی توسعه اقتصادی، اشتغالزایی و رقابت‌پذیری صنایع هستند و این در حالی است که در کشور ما با وجود اینکه بیش از ۹۰ درصد واحدهای تولیدی در گروه صنایع کوچک و متوسط قرار می‌گیرند به دلیل نداشتن استراتژی توسعه مبتنی بر ساختارهای موجود صنعتی و رها کردن واحدهای کوچک تولیدی به حال خود، این بنگاه‌ها نتوانسته‌اند سهم قابل توجهی در تولید ناخالص ملی و ایجاد ارزش افزوده داشته باشند. خوشه فرش دستباف قم را می‌توان نمونه‌ای از این خوشه‌های صنعتی دانست که پایش نهایی آن در انتهای برنامه سه‌ساله توسعه در روزهای اخیر انجام شده است. میزان دستیابی به شاخص‌ها و اهداف از پیش تعیین‌شده در برنامه توسعه این خوشه کسب‌وکار با توجه به مشکلات بیرونی از جمله تحریم که صادرات فرش را تحت‌تاثیر قرار داد، قابل قبول بوده است. سیاوش وحدت، مدیر توسعه صنعتی و فناوری سازمان صنایع کوچک عملکرد برنامه سه ساله توسعه خوشه فرش دستباف قم را مناسب دانسته و ادامه اجرای برنامه‌های آن را برای حضور در بازارهای جهانی ضروری عنوان کرد.
توسعه خوشه، عامل ورود به بازارهای جهانی
رضا گنجی، مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی چهارمحال و بختیاری درباره وضعیت کلی خوشه‌های صنعتی این استان به صمت گفت: بازنگری پروژه شناسایی خوشه‌های کسب‌وکار استان چهارمحال و بختیاری در سال گذشته منجر به شناسایی ۵ خوشه گز بلداجی، خاتم شیخ شبان، فرش، ماهیان سردآبی و قارچ در این استان شد. او تصریح کرد: گز بلداجی به عنوان نخستین پروژه توسعه خوشه‌ای استان از سال ۸۷ آغاز و در سال ۹۱ با هزینه‌ای نزدیک به۲۵۰ میلیون تومان موفق به اخذ پروانه توسعه از سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران شد. راه‌اندازی نخستین آزمایشگاه مشترک شیمیایی و میکروبی صنعت گز در بلداجی، ورود به ۱۱ بازار داخلی و ۴ بازار خارجی بدون واسطه از مهم‌ترین دستاوردهای فعالیت این خوشه بود که نتیجه آن افزایش میزان فروش از ۵ هزار تن به ۱۱ هزار تن و محقق شدن نخستین چشم‌انداز خوشه است. به گفته گنجی، مطالعات شناخت خوشه خاتم شیخ‌شبان در سال ۹۱ توسط شرکت شهرک‌های صنعتی انجام شد. درحال‌حاضر در روستای شیخ شبان ۱۸۰ نفر به حرفه تولید انواع محصولات خاتم و گل‌بندی خاتم مشغول هستند. اکنون این خوشه در ابتدای راه است و بسیاری از حلقه‌های مکمل زنجیره ارزش و زیرساخت‌های مناسب وجود ندارد، چنانچه توسعه این خوشه انجام شود، می‌توان به توسعه فروش و صادرات محصولات این خوشه امیدوار بود. او درباره توسعه سایر خوشه‌های صنعتی نیز گفت: مطالعات شناخت خوشه فرش به اتمام رسیده و پیاده‌سازی آن در ماه جاری انجام خواهد شد. پس از آن توسعه خوشه ماهیان سردآبی نیز در اولویت قرار دارد. زیرا گسترش این صنعت در سطح استان و تشکیل واحدهای صنعتی خوراک آبزیان در شهرک‌ها و نواحی صنعتی آغاز شده و درحال‌حاضر مطالعات امکان‌سنجی توسعه این خوشه به اتمام رسیده است. مطالعات امکان‌سنجی خوشه قارچ نیز به اتمام رسیده و دلیل توسعه نیافتن این خوشه نبود واحدهای بسته‌بندی درست است که مانع از ایجاد ارزش افزوده لازم برای محصولات شده است.
سازماندهی صنایع کوچک و متوسط
ابراهیم خلیل‌زاده صورتی، مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان گلستان در گفت‌وگو با صمت خوشه‌های کسب‌وکار را یکی از الگوهای موفق سازماندهی صنایع کوچک و متوسط دانست به طوری که موجب رفع موانع و تقویت مزیت‌های مختلف صنایع کوچک همچون انعطاف‌پذیری و تنوع محصول می‌شود. در عرصه جدید اقتصاد ایران، آینده از آن اصناف و صنایعی است که قدرتمندترین تشکل‌ها و متناسب‌ترین پیوندهای بین بنگاهی را در میان خود دارند. به نظر می‌رسد ساختار خوشه‌های صنعتی می‌تواند نقش زیادی در رقابت‌پذیری صنعت کشور در عرصه‌های بین‌المللی داشته باشد. او ادامه داد: شناسایی خوشه‌های صنعتی اولویت‌دار استان گلستان در سال ۱۳۸۷ با پروژه توسعه خوشه صنعتی خوراک و مکمل‌های دام و طیور آغاز شد و در سال ۹۱ به پایان رسید. در همین سال نقشه خوشه تهیه شد که در آن خوشه خوراک دام و طیور، فرآورده‌های لبنی، فرش دستباف، پرورش طیور، وسایل کشاورزی و آرد در اولویت‌های استان گلستان قرار گرفت. در ابتدای سال ۱۳۹۲ مجوز شروع پروژه توسعه خوشه فرش دستباف و فرآورده‌های لبنی از مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران اخذ و در آذر ۹۲ اجرایی شد.
خوشه کفش و دمپایی ماشینی قم
امیر طیبی‌نژاد، مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی قم در گفت‌وگو با صمت گفت: مسئولیت مستقیم اجرای فرآیند توسعه در خوشه بر عهده عامل توسعه خوشه (CDA) است. پروژه توسعه خوشه توسط سازمان و شرکت‌های استانی با انتخاب عامل توسعه خوشه در چارچوب یک قرارداد مشخص و در قالب فازهای کلی مطالعه شناختی، اعتمادسازی، تدوین سند برنامه عمل، پیاده‌سازی و خروج در مدت ۳ سال به اجرا در می‌آید. او در ادامه به ظرفیت‌های بالای استان قم در بخش خوشه‌های کسب‌وکار اشاره و تصریح کرد: تاکنون در استان قم ۶ خوشه کفش ماشینی، فرش دستباف، مبلمان، سوهان، سنگ و چاپ و نشر مورد شناسایی قرار گرفته که خوشبختانه ۴ خوشه فعال‌سازی شده و ۲ خوشه دیگر در مرحله مطالعه شناختی است. وی درباره خوشه کفش و دمپایی قم گفت: این خوشه با ۲۳۰ واحد صنعتی تولیدکننده کفش و دمپایی و بیش از ۱۰۰ واحد تامین‌کننده (مواد گرانول و خدمات مشترک) در این بخش حضور فعال دارد، میزان اشتغال مستقیم خوشه بیش از ۳ هزار نفر است که پروژه توسعه آن از سال ۸۹ آغاز و تا سال ۹۲ توسط شبکه فراگیر یا همان انجمن کفش پیگیری شد. طیبی‌نژاد ادامه داد: خوشه فرش دستباف با بیش از ۳۰۰ واحد تولیدکننده فرش دستباف و نیز حدود ۴۰۰ واحد پشتیبانی و خدمات تولید نظیر صادرکنندگان، طراحان و نقاشان، رفوگرها، رنگرزها، پرداخت کارها، فروشندگان مواد اولیه، فروشندگان‌دار، ابزار قالیبافی و نقشه قالی و قالیشویی‌ها فعال است و اشتغال بیش از ۲۵هزار نفر بافنده در محدوده استان به عنوان خوشه‌ای مهم و استراتژیک برای توسعه مورد توجه قرار گرفت. مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی قم، خوشه مبلمان را به عنوان سومین خوشه فعال استان معرفی و اظهار کرد: این خوشه متشکل از ۳ هزار و ۵۰۰ واحد فعال با بیش از ۲۰ هزار نفر اشتغال مستقیم است که توسط فعالان این بخش به طور تقریبی تمامی محصولات چوبی در انواع مختلف ساخته می‌شود و فرآیند توسعه این خوشه از سال ۹۲ آغاز شده است.
شناسایی ۳۶ خوشه صنعتی در آذربایجان‌شرقی
محمدعلی عسگری، مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی آذربایجان‌شرقی نیز در گفت‌وگو با صمت از شناسایی ۳۶ خوشه صنعتی در این استان خبر داد و گفت: درحال‌حاضر خوشه‌های قطعات خودرو، چرم، سنگ، کفش، مبلمان و لوازم خانگی ایجاد شده و عامل توسعه آنها فعالیت می‌کند. وی با بیان اینکه دو خوشه آجیل و خشکبار تبریز و سبزه و کشمش بناب، مراغه و ملکان نیز در حال پیاده‌سازی است، افزود: جهانی شدن اقتصادهای محلی، افزایش درآمد سرانه آنها، ایجاد اشتغال و رشد و توسعه درونزای مبتنی بر توانمندی‌های این مناطق از دستاوردهای توسعه خوشه است. کاهش هزینه‌های مبادله، دستیابی به صرفه‌های اقتصادی به دلیل تولید انبوه و تخصصی شدن بازار عرضه از اهداف توسعه خوشه‌های صنعتی است. عسگری تصریح کرد: از دیگر مزایای این الگو سازماندهی صنایع، هدفمند بودن، تخصصی‌تر شدن و اقتصادی‌تر بودن خدمات و پشتیبانی‌ها از صنایع موجود در خوشه است. وی با اشاره به برنامه‌های حمایتی مجموعه در مدیریتش از خوشه‌های صنعتی ابراز کرد: در راستای حمایت از خوشه‌های صنعتی، دو نمایشگاه دائمی خوشه کفش و مبلمان در تبریز برپا شده که این امکان را به مشتریان می‌دهد تا به صورت مستقیم به محصولات این دو خوشه دست یابند. عسگری در پایان گفت: براساس تفاهمنامه امضا شده در راستای تجمیع واحدهای تولیدی و صنفی که اغلب در داخل خوشه‌های صنعتی وجود دارند و نیز ایجاد ارزش افزوده و ساماندهی آنها، واگذاری زمین به صورت تجمیعی به زودی آغاز خواهد شد که می‌تواند کمک خوبی برای اعضای خرد خوشه‌های صنعتی باشد.