بررسی دلایل اهمیت چابهار برای دهلی نو

نارندرا مودی نیز در آستانه این سفر، با بیان این که فصل جدیدی در روابط ایران و هند در حال شکل گیری است، گفته است: در این روابط جدید چابهار به مرکز منطقه ای ترانزیت، انرژی و تجارت منطقه تبدیل می شود و هند در این منطقه 200 میلیون دلار سرمایه گذاری خواهد کرد. وی همچنین ایران را ارزشمندترین شریک منطقه ای هند خوانده است. اهمیت موضوع وقتی بیشتر آشکار می شود که در روز های گذشته، این کشور 750 میلیون دلار از بدهی نفتی 6.4 میلیارد دلاری خود به ایران را که از سال 2013 انباشته شده بود، در آستانه این سفر تسویه کرده است. با این وجود هم اینک این سوال مطرح است که اهمیت بندر چابهار برای هند چیست که سبب شده این کشور اینقدر نسبت به سرمایه گذاری در آن حساسیت داشته و از چابهار به عنوان یک محور همکاری یاد کرده است؟

چابهار؛ دوراهی اتصال هند به آسیای مرکزی و اروپا
چابهار را می توان یک دوراهی در مسیر اتصال هند به آسیای مرکزی از یک سو و اروپا از سوی دیگر دانست. بر این اساس اگر چه هم اینک هند، می تواند از بندر کراچی برای ارسال کالا به افغانستان و آسیای میانه استفاده کند، اما اولاً استفاده از مسیر چابهار، مسیر ارتباطی با افغانستان را به میزان حدود 800 کیلومتر کوتاه تر خواهد ساخت. ثانیاً با توجه به این که چابهار یک منطقه آزاد تجاری است و نیز صادرات از مسیر ایران به افغانستان، به گفته کارشناسان، سهل تر از مسیر پاکستان به این کشور است، (به دلیل وابستگی تجاری افغانستان به پاکستان و استفاده پاکستان از این وابستگی برای فشار به افغانستان به هنگام تیرگی روابط دو جانبه)، لذا می توان گفت در مجموع، بندر چابهار به طور بالقوه برای بازرگانان بخصوص بازرگانان افغانستانی، جایگزین خوبی نسبت به بندر کراچی محسوب می شود.
از سوی دیگر، بندر چابهار را می توان حلقه وصل اتصال مبادلات تجاری هند و اروپا عنوان کرد. در سال های اخیر، توسعه کریدور شمال – جنوب با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی کشور مورد توجه قرار گرفته است. این کریدور ارتباط ترانزیتی کشور های شمال اروپا و روسیه را از طریق ایران و دریای خزر به کشور های حوزه اقیانوس هند، جنوب خلیج فارس و جنوب آسیا برقرار می سازد. لذا می توان گفت در صورت اجرایی شدن این پروژه، هند موفق خواهد شد هزینه ترانزیت کالا های خود را تا 30 درصد کاهش دهد. چرا که در حال حاضر تجارت هند با اروپا از طریق دریای سرخ، کانال سوئز و دریای مدیترانه صورت می گیرد.

اهمیت راهبردی بندر چابهار برای هند
از منظری کلان و راهبردی می توان حضور هند در ایران برای توسعه بندر چابهار را در راستای رقابت های راهبردی این کشور با چین در منطقه دانست. هم اینک پاکستان با همکاری چین در حال یک سرمایه گذاری عظیم 40 میلیارد دلاری برای تبدیل بندر گوادر به مرکز تجارت منطقه و آسیای مرکزی است؛ بندری که در 72 کیلومتری بندر چابهار قرار دارد. لذا با توجه به رقابت های دیرینه هند با پاکستان، می توان گفت این کشور هم اینک انگیزه بیشتری برای توسعه بندر چابهار پیدا کرده است.از سوی دیگر حضور هند در بندر چابهار که در 440 کیلومتری تنگه هرمز قرار داشته و به عنوان یکی از گلوگاه های مهم جهان برای تردد کشتی ها و نفتکش ها به شمار می آید، حائز اهمیت است. گزارش ها حاکی از آن است که در حال حاضر هند از نظر انرژی وابستگی نسبتاً بالایی به خارج دارد. این کشور در سال گذشته میلادی نزدیک به 57 درصد نفت مورد نیاز خود را از کشور های خاورمیانه وارد کرده و نشانه های اقتصادی حاکی از آن است که نیازمندی های هند در زمینه انرژی در دهه آینده سیر صعودی خواهد داشت. در این میان ایران نیز یکی از اصلی ترین تامین کننده های منابع انرژی این کشور به شمار می رود. چند روز قبل، تسنیم به نقل از بیزینس اینسایدر نوشت که ایران طی 4 ماهه نخست سال 2016، حدود 7.4 درصد واردات نفت هند را به خود اختصاص داد و به پنجمین تامین کننده نفت مورد نیاز این کشور تبدیل شده است.

فرصت های توسعه بندر چابهار برای ایران
ایران سال هاست از نداشتن بندر «ژرف آب» در جنوب خود رنج می برد و چابهار فرصتی برای تحولی اساسی در مبادلات تجاری بین المللی ایران محسوب می شود. به گزارش ایرنا به نقل از روزنامه ایران، اهمیت این موضوع از آن روست که نزدیک به 85 درصد مبادلات دریایی ایران از طریق بندر عباس انجام می گیرد و این بندر قادر به پذیرش کشتی های بیش از 100 هزار تن نیست و از این رو کشتی های بالای این تناژ که حامل کالا برای ایران باشند مجبورند بار خود را از طریق بندر جبل علی در امارات متحده عربی و با استفاده از کشتی های کوچک تر به ایران بفرستند. 

موانع فراروی طرح چابهار
با وجود مزیت های بالقوه، هم اینک توسعه بندر چابهار با تهدید هایی نیز همراه است. اول این که بنادر رقیب منطقه نیز همچون بندر خلیفه در ابوظبی یا بندر دُقم در عمان و بخصوص بندر گوادر در بلوچستان پاکستان قطعاً در پی توسعه ظرفیت های تجاری خود خواهند بود. به عنوان مثال هم اینک توسعه بندر گوادر با ظرفیت ها و توانایی های ساختاری قابل توجهش، پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته، اما بندر چابهار در مراحل ابتدایی توسعه خود است.از سوی دیگر چابهار برای اجرایی شدن کامل ظرفیت های آن و تبدیل به یک قطب مهم ترانزیت منطقه ای و بین المللی به 31 میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد. رقم زیادی که تاکنون فقط 2 درصد آن جذب شده است و ایران و هند تاکنون در مجموع و طی سال های اخیر تنها 340 میلیون دلار در این بندر سرمایه گذاری کرده اند. لذا ترغیب سرمایه گذاران خارجی جهت سرمایه گذاری در این پروژه کار دشواری خواهد بود.همچنین تداوم ناامنی ها در افغانستان نیز یکی از موضوعاتی است که توسعه تجاری و بخصوص اتصال ریلی این کشور به چابهار را دچار مشکل خواهد کرد.