هنر-صنعت فرش دست باف كفش كشور
گفتگو با دكتر حميد كارگر رئيس مركز ملي فرش ايران
1. جناب آقاي دکتر کارگر جنابعالي از مديران جوان و متخصص هنر- صنعت فرش دست باف کشور هستید، برای خوانندگان مجله خوشه آشنائی با خلاصه سرگذشت شما، بسیار خواندنی خواهد بود، لطفا در ابتدا شرح حال مختصری از خودتان بيان نماييد؟
از آن دست پرسش های سهل و ممتنع است که ظاهری آسان و باطنی دشوار دارند. هنوز یک سالی تا پیروزی انقلاب مانده بود که در مشهد زاده شدم. از درس و مدرسه همین اندازه بگویم که دوران راهنمایی و دبیرستان در مرکز استعدادهای درخشان مشهد طی شد و بازی پر چرخش روزگار هم از همان ایام رخ نمود. کسی که تا سوم دبیرستان در رشته ریاضی تحصیل کرد، دیپلم را در رشته تجربی گرفت، کارشناسی را به وادی هنر وارد شد و ارشد و دکتری را در علوم انسانی گذراند که گویی ناچار بود همه رشته ها را بیازماید!
رشته فرش را در مقطع کارشناسی در کاشان خواندم و برای تحصیلات تکمیلی به سراغ علوم ارتباطات و روزنامه نگاری رفتم. از منظر کاری هم از شهرداری کاشان، دانشگاه کاشان، دانشگاه فردوسی مشهد، فرهنگسرای نیاوران تهران تا حتی کار در بخش خصوصی را از سر گذراندم.
این اواخر هم که اشتغال در مرکز ملی فرش ایران، سازمان توسعه تجارت ایران و شرکت سهامی فرش ایران را آزموده ام.
عضویت در انجمن های گوناگون در هر دو حوزه فرش و رسانه، کار مداوم مطبوعاتی و به ویژه انتشار نشریه «طره» و تالیف کتاب باز هم در هر دو حوزه فرش و رسانه را هم می توانید به کارنامه حقیر بیفزایید.
2. جنابعالي بعنوان رئيس مرکز ملی فرش ايران شرايط کنونی هنر-صنعت فرش دست باف كفش كشور را چگونه ارزيابي مي‌نماييد، مهمترین چالشهای موجود و پیش روی آن چیست و چه آينده اي براي آن در سال هاي پيش رو متصور مي باشيد؟
فرش دستباف ایران در طول تاریخ سه هزارساله خود افت و خیزهای پرشماری را داشته است و با وجود همه ناملایمات همچنان هست و ایفای نقش می کند.
فرش دستباف در همه جای این سرزمین در میان ایلات و عشایر، روستاییان و مناطق شهرنشین بوده و هست و همین امر موجب شده تا تنوع فراوانی را در سبک تولید، طرح و نقش، رنگ بندی، اندازه و حتی نوع کاربری در میان دستبافته های کشورمان شاهد باشیم که به بقای آن کمک کرده است. در عین حال فرش ایرانی با خرده فرهنگ ها، آداب و رسوم، نمادها و اسطوره های ایرانیان در هم آمیخته و همین امر بر ماندگاری و نیز غلبه وجه فرهنگی و هنری آن یاری رسانده است.
افزون بر اینها، این هنر- صنعت نقش و کارکرد ویژه ای در اشتغالزایی، ارزآوری، تثبیت جمعیت روستایی، کمک به اقتصاد خانوار و مواردی از این دست داشته و دارد که بر اهمیت آن می افزاید.
فرش دستباف ایران با این همه هم در مسیر تولید و هم در فرایند بازرگانی و صادرات با چالش های متعددی رو به روست.
دشواری ها و چالش های اقتصادی سالهای اخیر هم بر تولید و هم بر تجارت فرش دستباف اثر گذارده است. خروج بخشی از نیروی کار ماهر در این حوزه از گردونه تولید به علل مختلف آسیب رسان است. منزلت اجتماعی قالیبافان به درستی در جامعه رعایت نشده و به جای تعریف شدن این گروه در زمره هنرمندان، متاسفانه چهره ای بی بضاعت از ایشان تصویر کرده ایم. از سوی دیگر اجرای قانون هرفمندی یارانه ها و پرداخت نقدینگی مستقیم به این گروه منجر به خروج بخشی از عوامل تولید از گردونه فرش شده است.
پوشش های حمایتی مانند بیمه تامین اجتماعی هم به علت کمبود اعتبارات نتوانسته است جوابگوی همه متقاضیان باشد.
کاستن از کیفیت مواد اولیه برای دست یافتن به قیمت تمام شده پایین، در کنار خروج مواد اولیه مرغوب ایران به کشورهای همسایه و تولید فرش در آن کشورها که از نتایج تحریم ها بوده است هم آزاردهنده است. اتفاق هایی مانند وقوع رکود اقتصادی در اروپا و انقلاب های عربی منجر به کوچک شدن بخشی از بازارهای هدف صادراتی فرش ایران شده است. ایالات متحده آمریکا هم در 5 سال اخیر ورود فرش ایرانی به خاک خود را ممنوع کرده بود.
تحمیل شدن تورم داخلی بر قیمت تمام شده فرش، تغییر در سبک زندگی و کم شدن عرصه برای بهره گیری از فرش دستباف، ورود کفپوش های متنوع صنعتی و ماشینی، کم توجهی به سلیقه مخاطبان و مصرف کنندگان، کم حجم بودن تبلیغات برای فرش دستباف و عواملی از این دست نیز از جمله مشکلات اخیر فرش دستباف بوده و هست.
با این همه نقاط امیدواری هم فراوان است. برای نمونه می توان به ورود فرش ایرانی به بازارهای جدید اشاره کرد تا آنجا که حتی رقیبی قدرتمند به نام چین هم امروز به خیل مشتریان فرش دستباف ایران پیوسته است.
یقین دارم که فرش ایرانی راه خود را به خوبی خواهد پیمود.
3. چه زماني و چگونه با مدل توسعه خوشه هاي كسب و كار آشنا شديد؟
چند سال قبل که زمزمه راه اندازی خوشه فرش در برخی از سازمان های بازرگانی وقت شنیده می شد به سراغ مطالعه درباره چیستی و چگونگی این خوشه های کسب و کار رفتم.
در کشور ما که خلاء کار گروهی مشهور است و فعالیت های مشارکتی کمتر ترویج شده اند، این مدل های توسعه خوشه ای با افزایش مراودات و همکاری ها به نوعی هم افزایی منجر شده و می تواند برطرف کننده بسیاری از کاستی های موجود باشد.
4. نظر شما در خصوص پياده سازي مدل توسعه خوشه در هنر صنعت-فرش دست باف چیست؟
فرش دستباف در ذات خود تولیدی گروهی و مشارکت جویانه است که عوامل متعددی از ریسنده و چله کش و تامین کننده مواد اولیه تا طراح و رنگرز و بافنده را شامل می شود و هرچه ارتباط بین این عوامل منسجم تر باشد، تولید نهایی بهتر و بازارش فراهم تر خواهد بود.
شاید به شکل سنتی و در برخی مناطق تولید فرش ایران این کار جمعی به صورت هدفمند و با نگاهی دارای برنامه و بلندمدت انجام می پذیرفته است اما به صورت عمومی در حال حاضر کمتر چنین حالتی رخ می دهد و از این رو شکل گیری مدل توسعه خوشه در هنر- صنعت فرش می تواند راهگشا باشد.
اگر فرض را بر این بگیریم که این مدل سرمایه اجتماعی را در این هنر- صنعت برجسته می کند و بر مشارکت و همراهی ارکان زنجیره تامین فرش دستباف می افزاید، کاری ستودنی خواهد بود.
بررسی و پایش نقاط قوت و ضعف فعلی در این هنر- صنعت، شناسایی فعالان و کاوشگران این حوزه، سنجش کاستی ها و حلقه های مفقوده در زنجیره تولید تا تجارت فرش دستباف و مواردی از این دست می تواند کمک شایانی به بهبود هنر- صنعت فرش دستباف ایران کند.
5. – همانطور که مستحضرید تاکنون12 خوشه فرش دست باف در سطح کشور شناسایی شده است و تاکنون 8 پروژه توسعه خوشه فرش دست باف در استانهای مختلف به مرحله اجرا رسیده است. در مجموع فرآیند توسعه این خوشه ها را چگونه ارزیابی می کنید.
برداشتن هر گامی که به توجه بیش از پیش نسبت به مقوله فرش دستباف منجر شود قابل تقدیر است و از این منظر شکل‌گیری خوشه های فرش که می توانند ابزار کمکی این هنر- صنعت در استان های مختلف باشند ارزشمند است.
ولی نباید از یاد برد که تداخل کاری یا موازی کاری می تواند آسیب های زیادی به این امر وارد کند. عاملان توسعه خوشه های فرش در برخی استان ها با علاقه بسیار و انگیزه مطلوب به شناسایی کامل کم و کیف تولید و تجارت فرش در منطقه فعالیت خود پرداخته اند اما در برخی مناطق ممکن است وقت، انرژی و منابع صرف اموری شود که پیش از این توسط مرکز ملی فرش ایران، سازمان های صنعت، معدن و تجارت یا تشکل ها و اتحادیه های فرش دستباف به فرجام رسیده اند.
6. پیشنهادات شما برای اثربخشی بیشتر فرآیندتوسعه خوشه های فرش دست باف چیست؟
ما برای استفاده بهینه از ظرفیت خوشه های فرش تفاهم نامه ای را با سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی ایران منعقد کردیم تا با همکاری مرکز ملی فرش ایران و سازمان یادشده، اثربخشی تلاش های قابل انجام در این فرایند فزونی یابد.
بر این باوریم که آنچه در مفاد این تفاهم نامه آمده است در صورت اجرا می تواند به بهبود فرایندها کمک کند.
حمایت از اجرای پروژه های توسعه خوشه های فرش دستباف کشور، حمایت از پروژه تکمیل حلقه های مفقوده زنجیره ارزش خوشه های فرش، حمایت از توسعه بازارهای هدف صادراتی خوشه های یادشده، حمایت از شکل گیری و توسعه ارایه دهندگان خدمات توسعه کسب و کار فرش، پشتیبانی از تقویت پیوند بین خوشه های همسان فرش کشور و فراهم ساختن بستر لازم برای احداث مجتمع های کارگاهی فرشبافی در شهرک ها و نواحی صنعتی کشور از جمله موارد مندرج در این تفاهم نامه است.
باید در نظر داشت که عملکرد جزیره ای و بی توجه به تجارب گذشته می تواند آفتی بر فعالیت های خوشه های فرش باشد و از همین رو پیشنهاد می کنم ارتباط عاملان خوشه ها با مرکز ملی فرش، تشکل های فرش و سازمان های صنعت، معدن و تجارت قویتر از قبل شود.
7. مجله خوشه هاي صنعتي اولين مجله اي است كه به صورت تخصصي در زمينه دانش خوشه هاي صنعتي شروع به فعاليت كرده است. با توجه به اينكه جنابعالي خود اهل قلم هستید، لطفا بفرماييد اين مجله چگونه مي تواند خلاء‌هاي موجود در توسعه دانش مدل توسعه خوشه هاي كسب و كار را پر كند و در مسير صحيح حركت نمايد؟
انتشار چنین نشریه ای اتفاقی فرخنده است و کارکرد آگاهی رسانی از عملکرد خوشه ها بدیهی ترین انتظار از چنین رسانه ای است.
شناساندن ویژگی ها و کارکردهای خوشه های صنعتی، ارتقای دانش فعالان این خوشه ها، انعکاس موفقیت ها و دستاوردهای خوشه های مختلف در سطح کشور، آشناسازی مخاطبان با تجارب بین المللی در این زمینه، نقد و بررسی چگونگی فعالیت خوشه ها در سطح کشور، بازتاب دادن انتظارات ذینفعان صنعت از خوشه ها، و تقویت ادبیات مکتوب در این زمینه می تواند از کارکردهای این نشریه باشد.
از گفتگو با جنابعالي استفاده وافر برديم. در پايان ار فرصتي كه براي خوانندگان اين مجله گذاشتيد تشكر و قدرداني مي‌نماييم.