توسعه توان و ظرفیت‌های طراحی پارچه در خوشه نساجی یزد
نویسندگان: محسن بهجت، محمد امین
حوزه طراحی پارچه، زمینه‌ای مغفول مانده در خوشه صنعتی نساجی یزد بوده است که طی سالها شکل‌گیری این صنعت در یزد، توجه زیادی به آن نشده بود. عمده تمرکز خوشه نساجی یزد بر روی بخش تولید پارچه (بافندگی) است و نیازهای مرتبط با طراحی توسط تعداد محدودی شرکت ارائه دهنده خدمات طراحی و یا افراد متخصص این امر و غالباً بصورت کپی برداری از طرحهای خارجی برآورده شده است. طبق مطالعات انجام شده در فاز مطالعه شناختی، تيم عامليت توسعه خوشه به این استنباط مي‌رسد که حوزه طراحی یکی از نقاط فشار خوشه نساجی یزد است. زیرا مباحث مرتبط با بازار را نیز بطور مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر قرار می‌دهد. از این رو برای رسیدن به وضعیتی مطلوب، لازم بود در دو مسیر مختلف به طور همزمان گامهايي برداشته شود: 1) تربیت نیروی متخصص طراح که توان و دانش ایجاد طرحهای جدید، خلاقانه و متناسب با نیاز بازار را داشته باشد و از مهارت استفاده از ابزارهای به¬روز طراحی نیز بهره¬مند باشد. 2) گسترش ابزارهای طراحی جدید در سطح خوشه و ایجاد زمینه‌های دسترسی آسان طراحان به این ابزارها.
در آغاز پروژه توسعه خوشه نساجی یزد تعداد واحدهاي طراحي و توان آنها با توجه به پتانسيل بافندگي منطقه كم بود، گرچه به نظر مي‌رسید كمبودی وجود ندارد اما اين تصور غير واقعي بود و علت اصلي آن پايين بودن تقاضا از سوي واحدهاي بافندگي، ناشي از عدم توسعه يافتگي منطقه، تنوع پايين طرح و عدم ريسك پذير بودن اين واحدها در تولید پارچه¬های با طرح جدید بود. در آن مقطع، از لحاظ توان طراحي در كليه محصولات خوشه، توان طراحان نزديك به هم بود به طوري كه تعداد محدودی شركت به طور تخصصي در اين زمينه به فعاليت مي‌پرداختند و تعدادي طراح ديگر نيز به طور مستقل خدماتي را به واحدهاي توليدي ارائه مي‌نمودند.
ساختار ارائه خدمات طراحی پارچه و بافت¬ریزی در خوشه نساجی یزد به دو صورت عمده می باشد: 1) شیوه اول بدین صورت است که شرکتهای تولیدی کوچک و متوسط که توان تولیدی کم و متوسطی دارند، طرحهای خود را از شرکتهای طراحی و یا افراد طراح موجود در خوشه خریداری می کنند و نیازهای خود را به صورت سفارشی برآورده می نمایند. 2) شیوه دوم بدین صورت است که شرکت¬های بزرگ و یا شرکتهایی که توان مالی و فنی خوبی دارند، ترجیح می دهند بصورت اختصاصی فرد یا افرادی را جهت طراحی و بافت‌ریزی استخدام نموده و به¬صورت تمام وقت از آنها استفاده نمایند. در این شرکتها معمولاً طرحهای اختصاصی آن شرکت تولید و به بازار عرضه می گردد.
– تعريف مشكل و نحوه مداخله عامل توسعه
در خوشه نساجی یزد، با وجود سرمايه‌گذاري مناسبي كه در حوزه سخت افزارهاي توليد صورت گرفته، توان طراحي پارچه در سطح قابل قبولي قرار نداشت. به عبارت دیگر سرمایه¬گذاری در این صنعت بیشتر معطوف به بخش تولید و بافندگی بوده و سایر بخش¬های زنجیره¬ارزش این صنعت به درستی و متناسب با رشد بخش تولید توسعه نیافته¬اند. در زمان انجام مطالعه شناختي، 5 شرکت تخصصی خدمات طراحی (شخص حقوقی)، حدود 15 طراح مستقل (شخص حقیقی)، و نزديك به 30 طراح شاغل در كارگاه‌ها، بخش عمده تقاضاي منطقه را تأمين مي‌كردند كه با توجه به تعداد زيادكارگاه‌ها حجم قابل قبولي نبود. اين افراد عمدتاً به شكل تجربي و بر اساس نظام استاد شاگردي با فرآيند طراحي آشنا شده بودند و به دليل سطح پايين مهارتهاي كليدي مورد نياز در طراحي پارچه (نظير گرافيك، رنگ‌بندي، بافت‌سازي، كار با نرم‌افزارها و…)، سطح نوآوري در منطقه پایین بود. اشتراك طرح بين توليدكنندگان، از طريق طراحان و يا ارتباطات خانوادگي، كه ناشي از عدم توسعه يافتگي افراد و فقدان ريسك‌پذيري واحدها مي‌باشد، نتيجه‌اي جز رقابت منفي و كاهش قيمت محصولات را در بر نداشت. در مجموع مي‌توان به پيامدهايي از قبيل ككپي طرح در منطقه، كيفيت پايين بافت، فاصله با نياز بازار و مد روز و در نهايت ایجاد ارزش افزوده کم در بخش تولید اشاره نمود.
رشته دانشگاهی طراحي پارچه سابقه ده ساله‌اي در منطقه داشته است، ولي با توجه به فيلترهايي نظير هزينه‌هاي تحصيل بالا و آزمون ورودي، اكثر فارغ‌التحصيلان غير بومي بوده‌اند و تعداد انگشت شماري جذب منطقه گرديده‌اند. مضافاً اينكه، به دليل رابطه ضعيف صنعت و دانشگاه، سطح مهارتهاي فارغ‌التحصيلان به‌ويژه در حوزه فني مساله (بافت‌ريزي و نرم‌افزار) ضعيف مي‌باشد.
با توجه به مطالب فوق می توان مشکلات اصلی در حوزه طراحی پارچه را به چند بخش تقسیم نمود:
1) كمبود نیروی انسانی متخصص که دانش طراحی پارچه و پیاده¬سازی آن بر روی سیستمهای تولید و بافندگی را داشته باشند. علی¬رغم اینکه دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد، طی سالیان گذشته دانش آموختگان متعددی را در این رشته تربیت نموده است.
2) کمبود ابزارهای حرفه¬ای طراحی پارچه از قبیل سیستمهای کامپیوتری و نرم افزارهای مخصوص طراحی و بافت ریزی پارچه در سطح خوشه
3) دسترسی کم طراحان یا افراد متقاضی به نرم¬افزارهای تخصصی و اورجینال طراحی و همچنین قیمت بالای آن
4) نبود مراکز یا شرکت¬های آموزشی که بتوانند نیروی تخصصی طراحی را متناسب با ویژگی¬های بازار کار تربیت نمایند. همچنین عدم تمایل طراحان موجود جهت آموزش افراد جدید و تربیت نیروی انسانی به دلیل ترس از ایجاد رقبای جدید در این عرصه
از این رو موضوع توسعه توان طراحی به عنوان یکی از استراتژی¬های اصلی خوشه نساجی یزد تعریف گردید و عامل توسعه برنامه¬هایی را بطور سالیانه در قالب برنامه عمل جهت بر طرف کردن مشکلات فوق ارائه و اجرا نمود. عمده این اقدامات در قالب برنامه¬های زیر بوده است:
– برگزاری دوره‌های آموزشی متعدد در زمینه‌های گوناگون دانش طراحی پارچه،
– آموزش نرم افزارهای تخصصی طراحی و بافت ریزی پارچه،
– توسعه و ایجاد شرکتهای ارائه دهنده خدمات (BDSp) طراحی،
– ایجاد شبکه خرید مشترک نرم افزار،
– اخذ تسهیلات بانکی برای متقاضیان خرید نرم افزار بصورت گروهی،
– بازدید‌های گروهی و حضور در نمایشگاهها و رویدادهای مرتبط.
– مشخصات برنامه اجرا شده براي حل مشكل
تعداد واحدهای مشارکت کننده(ذینفع) در برنامه، واحدهای ارائه دهنده خدمات تخصصي کسب و کار ، نهادها و سازمانهای پشتیبانی کننده از برنامه، میزان منابع مالی پیش بینی شده و محقق شده در راستای اجرای برنامه و مدت زمان اجرای برنامه به شرح جدول ذيل ارائه شده است.
– شرح فر‌آيندها و فعاليت¬هاي انجام شده توسط بازيگران
با توجه به شرح مشکلات در حوزه طراحی، این موضوع به عنوان یک نقطه فشار در خوشه نساجی یزد مطرح گردید و به منظور توسعه توان طراحي، رويكردي در جهت توسعه ابعاد حاكم بر تكنولوژي طراحي در نظر گرفته شد. در اين رويكرد، ابزار طراحي، آموزش طراحان پارچه، مديريت دانش و نوآوري، و در نهايت سازماندهي عوامل فوق و ارتباط آنها با توليدكنندگان محورهاي اساسي مي‌باشند.
شاخص‌هاي مرتبط با اين استراتژي در افق چشم‌انداز عبارتند از:
– اشتغال 400 طراح حرفه‌اي در كارخانه‌ها و كارگاه‌ها
– 25 دفتر تخصصي خدمات طراحي پارچه (توانايي طراحي مد، اعمال سليقه به بازار و …)
– مركز آموزشي خصوصي
– صادرات طرح
گرچه تمامی اهداف فوق بطور کامل محقق نشده است ولی در مقایسه با وضعیت سال 1384 (قبل از پروژه توسعه خوشه نساجی یزد) و ظرف مدت 6 سال نرخ تغییر و تحول صورت گرفته در این شاخص¬ها قابل توجه و چشمگیر است و نشان از این دارد که برنامه¬ریزی، هدفگذاری و فعالیت سیستماتیک در جهت رسیدن به این اهداف قطعاً موجب تغییر و تحول مثبت و رشد شده است.
مهم¬ترین فعالیتهای انجام گرفته توسط خوشه، BDSpها و سایر بازیگران موثر در این برنامه موارد زیر است:
1. شرکت در چند نمایشگاه خارجی جهت آشنایی با آخرین روندها، تحولات و تکنولوژیهای موجود در زمینه طراحی و بافت ریزی پارچه،
2. شناسایی و مذاکره با عاملین و نمایندگان فروش شرکتهای مطرح در زمینه تولید نرم افزارهای طراحی و بافت ریزی،
3. شناسایی سمت تقاضا و فعال کردن آن در حوزه نرم¬افزارهای طراحی از طریق فعالیتهای حساس‌سازی و اعتمادسازی طی برنامه¬های اطلاع¬رسانی گسترده در سطح خوشه،
4. مذاکره با چند نهاد تأمین مالی جهت گرفتن اعتبار و وام برای خریداران نرم افزار بصورت اقساط،
5. عقد قرارداد با فروشندگان نرم افزار به¬صورت گروهی و خرید مشترک و اخذ تخفیف قابل توجه بر روی هر نسخه از قفل نرم افزاری،
6. معرفی متقاضیان خرید نرم افزارها به بانک و موسسات مالی جهت انجام فرایند اخذ وام و واگذاری قفل نرم افزار به آنها،
7. برگزاری دوره‌های آموزشی برای طرحان جدید و آموزش نرم افزار به آنها،
– چگونگي و فرايند جلب مشاركت و اعتماد واحدهاي فعال براي مشاركت در برنامه(فرايند تشكيل و توسعه شبكه مربوطه)
– اطلاع رسانی از طریق ابزارهای موجود در خوشه مانند پیامک، نامه، وب سایت،
– جلسات مشترک با ذی نفعان و توجیه آنها در خصوص اهمیت برنامه و دستاوردهای آن،
– سمینارهای آموزشی با حضور متخصصین طراحی پارچه و نرم افزارهای طراحی،
– کاهش قیمت نرم افزارها از طریق خرید مشترک و اعطای تسهیلات بانکی در خصوص خرید نرم افزارها،
– برگزاری دوره¬های آموزشی با یارانه و تخفیف ویژه به کسانی¬که نرم¬افزارهای اصلي را خریداری می نمودند،
– چگونگي و فرايند جلب مشاركت و اعتماد BDSP براي مشاركت در برنامه(فرايند ايجاد و توسعه BDSP مربوطه)
– اعطای یارانه به شرکت‌کنندگان در دوره¬های آموزشی طراحی پارچه و نرم افزارهای مربوطه،
– درگیر کردن BDSهای طراحی در فرایند فروش نرم افزارها و همزمان آموزش طراحان،
– تخصيص یارانه به طراحانی که تمایل به تشکیل مرکز طراحی و آموزش طراحی پارچه داشتند در قالب تسهیلات بانکی و یارانه¬های مربوطه،
– فرهنگ¬سازی و حساس¬سازی اهمیت بهره¬گیری از نرم¬افزارهای اصلي طراحی در میان بافندگان پارچه و فعال کردن بخش تقاضا برای طراحان جدید،
– چگونگي و فرايند جلب مشاركت و اعتماد نهادهاي پشتيبان براي حمايت از برنامه(فرايند جلب حمايت نهادهاي پشتيبان)
– رایزنی و جلب حمایت سازمان صنایع کوچک و شهرکهای صنعتی ایران در خصوص اختصاص بودجه از محل نوسازی صنایع،
– استفاده از حمایت¬ها و بودجه¬های توسعه خوشه¬های صنعتی شرکت شهرکهای صنعتی استان یزد،
– بهره¬گیری از فضاهای آموزشی و امکانات موجود برخی از نهادهای پشتیبان موجود در استان جهت اجرای برنامه‌های آموزشی و سمینارها،
– چگونگي و فرآيند و منابع تأمين مالي برنامه به اجرا درآمده براي رفع مشكل
– استفاده از بودجه¬های توسعه خوشه¬های صنعتی شرکت شهرکهای صنعتی استان یزد،
– استفاده از بودجه¬های نوسازی صنایع،
– مذاکره و رایزنی با نهادهای مرتبط مانند پارک علم و فناوری، فنی و حرفه¬ای، صندوق پژوهش و نوآوری و بانکها در خصوص جلب حمایتهای مادی به منظور پیشبرد برنامه،
– دستاوردهاي حاصل از اجراي برنامه براي رفع مشكل
– افزایش قابل توجه تعداد قفلهای نرم¬افزاری اورجینال EAT و NED در خوشه ظرف مدت اجرای فاز پیاده سازی خوشه،
– افزایش قابل توجه تعداد طراحان آموزش دیده و حرفه¬اي در خوشه (از 15 نفر به بیش از 100 نفر و آموزش 4500 نفر- ساعت آموزش)،
– افزایش تعداد مراکز طراحی پارچه اعم از حقیقی و حقوقی از 12 به 23 دفتر،
– راه اندازی انجمن طراحان پارچه،
– فرهنگ سازی استفاده کردن از اصول علمی طراحی پارچه در میان تولیدکنندگان و گسترش دیدگاه اهمیت به موضوع طراحی به عنوان مهم¬ترین بخش و عامل ایجاد ارزش افزوده در محصول نهایی و بازار،
– پيشنهادات و آموخته‌ها
موضوع طراحي براي بسياري از كسب و كارها و خصوصاً در صنعت نساجي از اهميت بسيار بالايي برخوردار است. به همين دليل توجه عاملين توسعه خوشه به اين موضوع مي¬تواند نقش موثري در ارتقاء توان رقابت پذيري خوشه¬ها داشته باشد. نكته ديگر اينكه طراحي به عنوان يك موضوع كاملاً تخصصي محسوب شده كه لازم است زمينه¬هاي پرورش متخصصان و مشاورين كارآمد در درون خوشه¬ها فراهم آيد. مشاركت موثر واحدهاي خوشه نيز بسيار داراي اهميت است، كه بايد از طريق تكنيكها و روش¬هاي مبتني بر جلب اعتماد نسبت به تقويت آن اقدام نمود.