تدقيقي در برند حلال

By مدیر سایت On 27 اسفند 1397

ابوالفضل معرفي [1]

1- غذای حلال و محصولات حلال

1-1- حلال و برند حلال

حلال به غذاهایی گفته می‌شود که در دین اسلام مصرف آنها مجاز است. حلال همچنین عنوان مجموعه‌ای از نام نشان‌های تجاری (برند) است که بر محصولات غذایی درج می‌شود. این نام برگرفته از معنی غذای حلال است که در دین اسلام آمده است و اولین بار محصولات غذایی حلال در کشور مالزی بوجود آمده است. در چند سال اخیر این علامت تجاری غذایی بصورت یک علامت جهانی از طرف کشورهای اسلامی در دنیا معرفی شده‌است به‌طوریکه در کشور‌های غیر اسلامی نیز از استقبال خوبی برخوردار شده است.

در متون دینی مسلمان‌ها و کتاب قرآن اشاره‌هایی و آیاتی مرتبط با غذای حلال، وجود دارد و تاکید دارند که غذای حرام در جسم و روح انسان تاثیر سوء دارد. کشور‌های مسلمان اعتقاد دارند چنانچه موضوع کد حلال به‌صورت یک استاندارد درآید می‌تواند برای مسلمین کشورهای اسلامی ایجاد یک هویت مستقل کند. بدست آوردن سود مناسب در بعد جهانی و ایجاد همگرایی بین کشور‌های مسلمان از اهداف ایجاد نشان حلال برای مواد غذایی است.

1-2- حوزه‌های محصولات حلال

بازار جهانی حلال، در غذا متوقف نشده و در سال‌های اخیر به حوزه‌های دیگری نیز افزایش پیدا نموده است. اگرچه فعلاً فقط استاندارد غذای حلال توسط ۵۷ کشور اسلامی در قالب سازمان همکاری‌های اسلامی(OIC) در اکتبر ۲۰۱۰ در استانبول ترکیه تدوین و به امضاء رسیده اما در نظر دارند تا برای پاسخ به تقاضای بازار جهانی در تحقق استانداردهای جهانی حلال و تجارت محصولات حلال در حوزه‌های ذیل نیز وارد شوند:

غذای حلال
داروی حلال
مواد بهداشتی حلال
مواد آرایشی حلال
گردشگری حلال
خدمات مالی حلال از قبیل بانکداری، بورس، بیمه و…
ترانزیت حلال
پوشاک حلال
خدمات جانبی حلال از قبیل رسانه، ورزش و تفریحات، کسب‌وکار و…

تدوین استاندارد غذای حلال توسط کارشناسان استاندارد کشورهای اسلامی از اقدامات مهمی است که راه را برای اجرای استاندارد حلال سازمان کنفرانس اسلامی در کلیه کشورهای اسلامی آماده سازد تا صدور گواهی برند حلال در سراسر جهان توسط سازمان‌های مجاز با هماهنگی مؤسسه استاندارد و اندازه‌شناسی کشورهای اسلامی انجام پذیرد و باعث سهولت در امور واردات و صادرات می‌شود.

2- تاریخ برند حلال و جایگاه آن در کشورها

با توجه به اهميت توليد محصولات با برند حلال اولين بار در سطح بین‌الملل در سال 1997 کميته مشترک FAO/WHO تعريف رسمي از غذاي حلال ارائه نمود. در اين تعريف نه ‌تنها توليد و فرآوري مشمول قوانين و مقررات برند حلال می‌شود بلکه به مسئله حمل‌ونقل، ذخیره‌سازی و يا هر وسيله و ابزاري که به‌نوعی در اين فرآيند دخيل باشد را شامل می‌شود. همچنین استاندارد مواد غذایی حلال در این سال برای نخستین بار مطرح شد. این استاندارد به معنای تولید حلال و سایر مراحل پس از تولید مثل حمل و نقل، ذخیره‌سازی و فرآوری و … می‌باشد.

تولید غذاهای حلال ابتدا در کشور مالزی انجام شد. در تولید این غذاها و استانداردهایی که برای آن تعیین‌شده بود آرای سایر کشورهای مسلمان و فقه مذهبی جعفری لحاظ نشده بود. سرانجام در سال 2010 در کشور ترکیه استانداردهای مواد غذایی حلال مطابق با مشترکات فقهی سایر مذاهب اسلامی ثبت شد.

البته در حال حاضر دامنه برند حلال گسترده بسيار وسيعي از فعالیت‌های اقتصادي ازجمله توليدات دارويي، آرايشي، بهداشتي و فعالیت‌هایی همچون مسافرت و توریسم را شامل می‌گردد. با توجه به این‌که تا سال 2025 ميلادي 30 درصد جمعيت جهان را مسلمانان تشکيل می‌دهند اين موضوع بیش ‌از پیش مورد توجه جامعه جهاني مخصوصاً مسلمانان قرارگرفته است.

نکته جالب‌توجه آن است که اين نوع توليدات صرفاً براي مصرف‌کننده مسلمان توليد نمی‌شود و مصرف‌کننده‌های ديگري از ديگر اديان هم دارند. زيرا غذاي حلال نشانگر کيفيت بالا و سلامت غذايي مطمئن است.

در حال حاضر در سطح دنیا، سازمانهای زیادی وجود دارند که در سطح ملی و بین الملل در زمینه ارائه برند و نظارت بر محصولات حلال فعالیت دارند. شورای غذای حلال جهانی (WHFC) تاسیس سال 1999، موسسه حلال اسپانیا، تاسیس سال 1996، اتحادیه بین‌المللی حلال مالزی و… از جمله این موارد می باشد.

3- سهم حلال از بازارهای جهانی

3-1- جایگاه صنعت حلال در میان کشورهای دنیا

در سال 2005، ارزش بازار جهاني فعالیت‌های اقتصادي حلال اعم از غذايي و غير غذايي، 1/2 تريليون دلار يعني 2000 ميليارد دلار در سال برآورد گرديده که ارزش بازار جهاني غذاهاي حلال، 415 ميليارد دلار يعني معادل 5/27 درصد کل فعالیت‌های اقتصادي برند حلال را شامل می‌شود.با این وجود بر اساس آمار جهانی و رسمی در سال 2017، تجارت غذایی محصولات با برند حلال 415 میلیارد دلار بوده است.

با توجه به اینکه آمار رسمی ارائه شده توسط کشورها، به صورت تفکیک شده، صادرات محصولات حلال و غیرحلال را ارائه نمی دهد، اما بررسی های موجود توسط سازمانهای بین المللی نشان می دهد که طی سالهای 2007 الی 2012 متوسط رشد محصولات با برند حلال 14 درصد بوده است. به این صورت که ارزش دلاری محصولات با برند حلال از 80 میلیارد دلار در سال 2007 به رقم 150 میلیارد دلار در سال 2012 رسیده است. با این وجود هنوز راه طولانی تا تصاحب بخش بیشتری از بازارهای بین المللی دارد. همانطور که نمودار زیر نیز نشان می دهد طی چند سالی که از عمر برند حلال می گذرد، 12.3 درصد از محصولات غذایی با برند حلال در میان کشورها توزیع و مصرف شده است.

در این میان، ده کشورهای صادراتی نخست که با برند حلال محصولات خود را عرضه داشته اند، عبارت بوده‌اند از: برزیل، هند، امریکا، چین، تایلند، استرالیا، فرانسه، روسیه، ترکیه و اکراین. کشورهای برزیل و هند نزدیک به 20 درصد محصولات با برند حلال را توانسته اند صادر نمایند و سهم قابل توجهی از صادرات این بخش را به خود اختصاص داده اند.

در صورتی که بخواهیم عمده محصولات صادراتی توسط کشورها که با برند حلال صادر شده اند را ارئه دهیم، می توان از شکر و نشاسته، گوشت، سبزیجات و میوه، غذاهای دریایی، آشامیدنی، ادویه و انواع چاشنی غذایی و دیگر مواد غذایی نام برد. «شکر و نشاسته»، «گوشت» و «سبزیجات و میوه ها»، 85 درصد از صادرات محصولات غذایی را در سال 2012 شامل می شوند.

وضعيت توليد غذاي حلال در کشورهاي مطرح، نظیر مالزي، به‌عنوان قطب جهاني غذاي حلال در جهان شناخته‌شده است و همچنين پيشرو در اين صنعت نيز است. مالزي تنها کشوري نيست که مايل به تجارت حلال می‌باشند. رقابت شديد ميان ملت‌های مسلمان و غیرمسلمان وجود دارد که شامل برونئي، تايلند، فيليپين، استراليا و نيوزلند می‌باشند. انگليس و فرانسه اکنون از توليدکنندگان مهم غذاي حلال بعد از مالزي است.

همانطور که نمودار زیر نیز نشان می دهد، در سال 2017، کشورهای برزیل، استرالیا، هند، فرانسه، چین، سودان و سودان جنوبی، هلند، اسپانیا، سومالی و ترکیه جز ده کشور برتر دنیا در زمینه صادرات گوشت حلال بوده اند. ارزش صادرات این ده کشور، برابر با 13.41 میلیارد دلار بوده است. این درحالی است که ارزش دلاری صنایع غذایی حلال در این سال برابر با 415 میلیارد دلار بوده است.

عربستان سعودی، مالزی، امارات متحده عربی، اندونزی و مصر، 5 کشور عمده وارد کننده محصولات غذایی حلال می باشند.

برزيلدر حال حاضر يکي از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گوشت و تجارت کشاورزي در جهان است و درصد قابل‌توجهی از صادرات اين کشور را محصولات حلال تشکيل می‌دهد.

به‌عنوان‌مثال: در حدود 70% از صادرات ميليوني مرغ منجمد شده به یک‌صد کشور جهان داراي برند حلال است. بيشترين اين محصولات به کشورهاي شوراي همکاري خلیج‌فارس از قبيل عربستان، امارات متحده عربي، کويت، بحرين، عمان و قطر فرستاده می‌شود.

نزديک به 30% از صادرات 1/1 ميليون تن محصول گوشت بدون استخوان برزيل داراي گواهي حلال است. به‌علاوه درمیان کشورهاي شوراي همکاري خلیج‌فارس، ايران و مصر مهم‌ترین خريداران محصولات گوشت برزيل هستند.

فرانسهيکي از کشورهاي بزرگ صادرکننده گوشت ماکيان در جهان است. در حدود 75% صادرات گوشت منجمد اين کشور را محصولات حلال تشکيل می‌دهد. عمده صادرات فرانسه به کشورهاي اسلامي مانند عربستان صعودي، کويت، امارات متحده عربي و يمن است.

آمريکاسومين صادرکننده گوشت در جهان است که بيشتر از 80% از آن را با گواهي و برچسب حلال به کشورهاي مسلمان صادر می‌نماید.

نيوزلندچهارمين صادرکننده گوشت گاو در جهان است و نزديک به 40% از گوشت بدون استخوان صادراتي آن داراي گواهي حلال بوده که بيش از 12 کشور مسلمان صادر می‌شود.

3-2- ورود کشورهای غیرمسلمان به برند حلال

برند حلال در سطح جهان در حال توسعه است کشورهای غیرمسلمان نیز علاقه‌مندی خود در ورود به تجارت در محصولات غذایی حلال را نشان داده‌اند. به‌طوری‌که در بازارهای اروپا محصولات حلال ۱۵ تا ۳۰ درصد گران‌تر از سایر محصولات مشابه به فروش می‌رسند. در حال حاضر کشورهایی مانند تایلند، انگلیس و آمریکا نیز که دین رسمی آن‌ها اسلام نیست، برای کسب بازار و درآمد به بازار شناسی کشورهای اسلامی و محصولات حلال توجه جدی پیداکرده‌اند و تایلند یکی از کشورهای پیشرو در تجارت محصولات غذایی حلال است. بر اساس تحقیقات انجام‌شده در مناطق مسلمان‌نشین اروپا بیش از ۶۱ درصد از مدارس از گوشت خوک در هیچ غذایی استفاده نمی‌کنند، همچنین ۱۲درصد از مدارس صرفاً غذای حلال برای دانش‌آموزان سرو می‌کنند. رشد صنعت غذایی حلال در سراسر جهان حاکی از اقبال غیرمسلمانان به این نوع گوشت که طعم بهتر و گوشت سالم‌تر نسبت به انواع غیر حلال است، دارد. نشان حلال یک نوع نشان کیفیت است که کشورهای اسلامی سعی دارند نشان حلال را در همه کشورها بر اساس استاندارد جهانی مصوب در اکتبر ۲۰۱۰ در استانبول به یک نشان واحد تبدیل کنند. این برند، آرم واحد حلال درمیان کشورها است

بازار حلال اروپا

بازار محصولات غذایی حلال در اروپا دارای ارزشی معادل با ۱۰۰ میلیارد دلار تخمین زده‌شده است که این میزان شامل گوشت، غذای تازه و غذای بسته‌بندی‌شده است که این میزان با حجم بازار جهانی باارزشی نزدیک به 415 میلیارد دلار هنوز فاصله دارد. از همین رو منافع مالی و ارزش رو به رشد صنعت غذایی حلال موجب شده تا بسیاری از تولیدکنندگان صنایع غذایی اروپا توجه جدی به آن داشته باشند و بخشی از محصولات خود را به محصولات غذایی حلال اختصاص دهند که این امر می‌تواند پاسخگوی نیاز مسلمانان در غرب و مسافران مسلمان و حتی جمعیت از غیرمسلمانان علاقه‌مند به این محصولات باشد. به دنبال رشد روزافزون تقاضای مسلمین و غیرمسلمین، غذاهای حلال که بر اساس شریعت اسلامی تهیه‌شده‌اند، به‌سوی سوپرمارکت‌های اروپایی روانه می‌شوند. آقای ون یک، نایب‌رئیس اجرایی شرکت نستله، بزرگ‌ترین گروه غذایی، به رویتر گفت: ما مشاهده می‌کنیم که این تولیدات تنها مختص فروشگاه‌های خاص نبوده بلکه در فروشگاه‌های مدرن نیز وجود دارند. وی افزود شرکت نستله اخیراً فروش سلسله غذاهای گوشتی و یخ‌زده حلال را در فرانسه شروع کرده است. ون یک اشاره کرد که هم‌اکنون نیز زنجیره‌های معروف نظیر تسکوی بریتانیا و کارفور فرانسه، تعداد وسیعی از تولیدات حلال را برای بازار فروش خود سفارش می‌دهند. پودر شیر، کمک‌کننده‌های پخت‌وپز، ادویه‌جات و سس در زمره معروف‌ترین محصولات حلال هستند که هم‌اکنون در اروپا یافت می‌شوند. ون یک که در نمایشگاه جهانی تولیدات محصولات حلال در ۱۸ و ۱۷ نوامبر در لاهه شرکت کرده بود، ابراز امیدواری کرد که تجارت غذاهای حلال در اروپا تا ۲۰ الی ۲۵ درصد در دهه آینده رشد داشته باشد. درحالی‌که نرخ بازار جهانی حدود 415 میلیارد دلار است، بهای کل بازار غذاهای حلال در اروپا ۶۶ میلیارد دلار تعیین‌شده است که شامل گوشت، غذاهای تازه و بسته‌بندی‌شده است. مفهوم حلال –به معنی «مجاز» در لغت عربی –عرفاً برای غذا به کار می‌رود، لذا مسلمین باید تنها از گوشت حیواناتی تغذیه کنند که به‌طور شرعی با چاقوی تیز سربریده شده باشند و نام خداوند در هنگام ذبح ذکر گردد. در حال حاضر سایر کالاها و خدمات می‌توانند زیر مفهوم «حلال» قرار گیرند که شامل البسه، لوازم‌آرایشی، داروها و خدمات مالی هستند.

فیلیپین

در فیلیپین بسیاری از تولیدکنندگان در پی افزایش تقاضای مصرف‌کنندگان مسلمان و غیرمسلمان فیلیپینی برای استفاده از مواد غذایی حلال، به دنبال تأییدیه حلال برای محصولات خود هستند. تولیدکنندگان فیلیپینی محصولات کنسرو ماهی می‌گویند اغلب مصرف‌کنندگان فیلیپینی، نسبت به‌سلامتی خود حساس هستند و به همین علت ترجیح می‌دهند از مواد غذایی و محصولات حلال استفاده کنند. داشتن برچسب حلال، فروش محصولات غذایی را افزایش می‌دهد، خیلی از شرکت‌ها و کارخانه های صنعتی، تأییدیه حلال را از بزرگ‌ترین مرکز تأیید حلال بودن محصولات در فیلیپین دریافت کرده‌اند.

ایتالیا

در رم نخستین فروشگاه بزرگ گوشت حلال برای استفاده مسلمانان گشایش‌یافته تا بتوانند گوشتی را خریداری کند که بر اساس اصول اسلام و شرع ذبح‌شده است. مهاجران مسلمان و تازه‌مسلمانان شدگان ایتالیایی می‌توانند گوشت حلال را از قصابی‌ها تهیه کنند اما اکنون امکان خرید محصولات گوشتی حلال در فروشگاه‌های بزرگ به وجود آمده است. جمعیت مسلمانان ایتالیا حدود ۲/۱ میلیون نفر تخمین زده‌شده که بر اساس آمار غیررسمی ۲۰ هزار نفر از آن‌ها را تازه‌مسلمانان ایتالیایی تشکیل داده‌اند.

بریتانیا

«مهش جایانارایان» رئیس صنایع غذایی حلال در بریتانیا می‌گوید: « اگر به برخی ارقام توجه کنید مشاهده می‌کنید که بخش حلال در بریتانیا بین ۲ تا ۴ میلیارد پوند ارزش دارد که بیشتر آن وارداتی است » وی معتقد است که مرکز صنایع حلال در ولز جنوبی مستقر خواهد شد و انتخاب محل نیز به علت صنایع گوشتی آن منطقه و قیمت‌های مناسب زمین بوده است.

اجرای نخستین پروژه در این رابطه می‌تواند به راه‌اندازی سایر مراکز صنایع غذایی حلال در سراسر اروپا شود که این امر در رابطه با کشورهایی چون آلمان و فرانسه که جمعیت مسلمانان آن‌ها قابل‌توجه است مورد تأکید قرار می‌گیرد. این مرکز در آینده در نظر دارد یک بورس سهام اسلامی در لندن یا لوکزامبورگ راه‌اندازی کند تا توسعه تشکیلات اقتصادی اسلامی را ترویج کند.

فرانسه

« آنتوان بنول» مدیر سالن«Halal Expo» بابیان این مطلب گفت: بیش از پنج میلیون مسلمان در فرانسه زندگی می‌کنند و بازار محصولات حلال این کشور سرمایه‌ای بالغ‌بر چهار میلیارد دلار را در اختیار دارد، بنابراین برگزاری نمایشگاه محصولات حلال در این کشور از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. وی افزود: با توجه به اینکه تولید محصولات حلال روزبه‌روز در حال افزایش است، سالن نمایشگاهی«Halal Expo» بیش از گذشته پذیرای شرکت‌های غیراروپایی تولیدکننده مواد حلال است و فرصت ارائه محصولات را به این شرکت‌ها می‌دهد. برابر نتایج یک نظرسنجی که اخیراً در فرانسه منتشرشده است، شرکت‌های تولیدکننده محصولات حلال با مشکل دریافت برچسب استاندارد از فرانسه روبرو هستند، البته یکی از دلایل به وجود آمدن این مشکل، پیچیدگی کار شرکت‌های ارائه‌دهنده استاندارد عنوان‌شده است.

آلاسکا

نخستین فروشگاه حلال در آلاسکا در شهر آنکوریج که در حدود ۴ هزار مسلمان دارد راه‌اندازی شده است و محصولات لبنی و گوشتی را که مطابق با شرع اسلام تهیه‌شده است را در اختیار مسلمانان قرار می‌دهد. مسلمانان این شهر همچنین برای اولین بار محلی را برای برپایی نماز جماعت اجاره کرده‌اند که علاوه بر برپایی نماز جماعت، اقدام به برگزاری کلاس‌های آموزش احکام و قرآن در آن می‌کنند. قرار است در آینده نزدیک با کمک مردم مسلمان این منطقه مسجدی در این شهر بنا شود. اولین فروشگاه مواد غذایی حلال برای رفع نیازهای مسلمانان آلاسکا افتتاح شد. به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، این فروشگاه در شهر آنکوریج که در حدود ۴ هزار مسلمان دارد راه‌اندازی شده است و محصولات لبنی و گوشتی را که مطابق با شرع اسلام تهیه‌شده است را در اختیار مسلمانان قرار می‌دهد. مسلمانان این شهر همچنین برای اولین بار محلی را برای برپایی نماز جماعت اجاره کرده‌اند که علاوه بر برپایی نماز جماعت، اقدام به برگزاری کلاس‌های آموزش احکام و قرآن در آن می‌کنند.

نستله

نایب‌رئیس اجرایی شرکت نستله رشد روزافزون برای تقاضای غذاهای حلال را نه‌تنها از سوی مسلمین، بلکه از جانب غیر مسلمین نیز یادآور شد. وی می‌گوید: بیش از ۲۰ درصد جمعیت جهان را مسلمانان تشکیل می‌دهند و این جمعیت انتظارات و احتیاجاتی نیز دارند. اگر آن‌ها مطمئن باشند که غذاها و نوشیدنیهایی که استفاده می‌کنند مطابق با باورهایشان است، شرکتی مثل ما تلاش بیشتری خواهد کرد که این نیاز را برآورده سازد. شرکت نستله ازنظر تهیه غذاهای حلال در رأس قرار دارد که حدود ۵/۲۳میلیارد دلار در سال ۲۰۰۸ (۵ درصد درآمد سالانه شرکت) فروش داشته است. این بازارها و غذاهای حلال بیشتر در کشورهای مالزی، اندونزی، ترکیه و کشورهای خاورمیانه قرار دارند.

فرانسه، بریتانیا و آلمان از بازارهای کلیدی غذاهای حلال در اروپا به شمار می‌آیند. الکساندر کلین، مدیر شرکت نستله معتقد است: ما تقاضای وسیعی از فروشندگان برای محصولات حلال دریافت کرده‌ایم به همین دلیل است که می‌خواهیم روی آن تمرکز کنیم. حدود ۸۵ کارخانه از ۴۵۶ کارخانه جهانی نستله هم‌اکنون دارای شناسنامه غذاهای حلال هستند. سازمان کنفرانس اسلامی در حال کار کردن روی یک استاندارد واحد است که در ۵۷ کشور عضو خود، کاربرد داشته باشد. این حرکتی است که سرعت تولیدات را افزایش خواهد داد.

3-3- دورنمای برند حلال

مسلمانان جهان با جمعیت حدود ۲ میلیاردی، نزدیک به یک‌سوم جمعیت مردم جهان را تشکیل می‌دهند. درحالی‌که تنها فروش سالیانه خرده فروشان گوشت حلال در انگلستان ۹۰۰ میلیون دلار و ارزش معاملات سالیانه جهانی برای کل تجارت حلال، ۲۱۰۰ میلیارد دلار ارزیابی شده است و این غیر از بازاری است که غیرمسلمانان نیز در آن حضور خواهند داشت. دولت‌های اسلامی و سازمان همکاری اسلامی با توجه به آمار و ارقام این تجارت میلیاردی، پتانسیل بالای تجارت غذا و محصولات حلال را پیش‌بینی می‌کنند و برای آن برنامه‌ریزی می‌کنند.

اروپايکي از بازارهاي مهم براي محصولات حلال است که بيشتر به قدرت خريد بالا متکي است تا ميزان جمعيت. ارزش بازار حلال در اروپا باوجود بيش از 50 ميليون نفر مسلمان 77 ميليارد دلار است. به‌عنوان‌مثال در انگلستان ارزش خرده‌فروشی گوشت حلال معادل 40 ميليون پوند است. نکته جالب این‌که گوشت حلال حدود 11 درصد از فروش گوشت را تشکيل داده درحالی‌که جمعيت مسلمان اين کشور حدود 9/1 –5/1 ميليون نفر، معادل 3 درصد جمعيت آن کشور است.

مطالعات نشان داده است که به‌طورکلی مصرف‌کنندگان هلندي بيشتر راغب به خريد محصولات حلال و بر اين اعتقاد هستند که اين محصولات دارای کيفيت بهتر و از درجه اطمينان بيشتري برخوردار است.

فرانسهنيز بزرگ‌ترین بازار محصولات حلال درمیان کشورهاي غیرمسلمان است. ارزش بازار فرانسه براي محصولات حلال حدود 13 ميليارد دلار تخمين زده‌شده است.

مسئولين بندر رتردام هلند در تلاش هستند اين امکان را دروازه ورود محصولات حلال به بازار اروپا معرفي کنند. اين کشور بر آن است که نشان دهد محصولات غذاي حلال منحصراً در انبار محصولات حلال نگهداري می‌شوند و اطمينان می‌دهد که اين محصولات با محصولات غير حلال هيچ تماسي ندارند. کشورهاي اصلي اروپايي توليدکننده غذاي حلال انگلستان، فرانسه و آلمان هستند.

تقاضا در بازارهاي کشور امريکا براي محصولات حلال سالانه در حدود 12 ميليارد دلار تخمين زده می‌شود و مصرف داخلي آن نيز در حال رشد است.

استراليايکي از تهیه‌کنندگان اصلي محصولات حلال با صادرات به بيش از 70 کشور است که ريشه اين موفقيت توليد محصولات غذايي سالم عاري از هرگونه آلودگي و بيماري است.

آسيابزرگ‌ترین جمعيت مسلمان را نسبت به هر نقطه ديگر دارا است؛ اما اين جمعيت کمترين درآمد را دارا است و از این‌رو مصرف غذاي حلال در اين منطقه نسبت به ساير مناطق جهان کمتر است. براي مثال کشورهاي پرجمعيت همانند هند و پاکستان مصرف‌کنندگان کم‌درآمد را دارا می‌باشند و در نتیجه داراي مصرف کمتر می‌باشند که البته علی‌رغم سطح درآمد کم، اين نواحي به دليل جمعيت زياد داراي بازار مناسبي براي غذاي حلال می‌باشند. عربستان سعودي و امارات متحده عربي به‌عنوان مهم‌ترین بازار واردکننده در منطقه شناخته‌شده‌اند و برزيل، صادرکننده به اين دو کشور بعد از اتحاديه اروپا و آمريکا است. مصر نيز به‌عنوان مهم‌ترین بازار غذاي حلال در آفريقاي شمالي محسوب می‌شود.

مالزی

مالزی از جمله کشوری های است که سهم قابل توجهی از بازار محصولات حلال را به خود اختصاص داده است.همانطور که نمودار زیر نشان می دهد. همانطور که نمودار زیر نشان می دهد در سال 2015، 39.4 میلیارد رینگت[2]، در سال 2016، 42.3 میلیارد رینگت و در سال 2017، 43.4 میلیارد رینگت محصولات حلال از کشور مالزی صادر شده است.

اندونزی

اندونزی، از جمله کشورهای است که طی سالهای اخیر گام های مهمی در راستای کسب سهم قابل قبولی از بازار بزرگ حلال برداشته است. این کشور سعی دارد تا سال 2025، بخش بیشتری از بازار حلال را به خود اختصاص دهد. نمودار زیر بازار صنایع غذایی و آشامیدنی حلال در کشور اندونزی برای سالهای 2014 و افق سال 2025 نشان می دهد.

3-4- برخي از اقدامات کشورهاي آسيايي جهت توسعه برندحلال

مالزي، تايلند، سنگاپور، فيليپين، برونئي، چين و هند گام‌هایی جهت بهره‌برداری از بازار جهاني حلال برداشته‌اند. بخصوص مالزي که قصد دارد قطب بین‌المللی فعالیت‌های حلال شود و دولت مالزي نيز يک سري اقداماتي را به‌منظور پشتيباني از آن اهداف که شامل تأسیس شرکت توسعه حلال است، انجام داده است که می‌توان به تبليغات گسترده اين کشور در اين زمينه در خاورمیانه اشاره نمود. تايلند نيز حرکاتي را آغاز کرده است که مرکز حلال آن کشور به‌عنوان عالی‌ترین مرکز آزمايش و علوم شناخته شود.

برونئي نيز به‌منظور تثبيت نقش خود در کشورهاي مسلمان با شرکت‌های استراليايي به دليل تجارت ارزنده به توليد غذايي باکیفیت و سالم با برند حلال همکاري می‌کند. صنعت غذايي حلال چين نيز در حال رشد است و نفس خود را در بازارهاي جهاني توسعه می‌دهد. در حال حاضر کليد برتري صنعت حلال چين دسترسي کارگران ارزان است. چين اخیراً يادداشت تفاهمي با کمسيون اروپا امضاء کرده و بسياري از کمپانی‌های موردقبول اين کميسيون آماده هستند محصولات حلال اين کشور پهناور آسيايي را به بازار اروپا صادر کنند.
صادرکنندگان هندي نيز در تلاش براي دستيابي به گواهی‌هایHACCP، ISO و همچنين گواهي حلال هستند تا نقش فعال‌تری در توليد و ارائه غذايي حلال ايفاء نمايد.

4- حلال در ایران و سهم ایران از بازار آن

4-1- غذای حلال و جایگاه ایران

سوالي كه در اينجا ممكن است به ذهن خطور كند اين است كه، باتوجه به اينكه مردم مسلمان ايران توليد كننده اين محصولات مي باشند و بر اساس قوانين فقهي، اصل بر حلال بودن است بنابراين ضرورت برند حلال در ايران چيست؟ در پاسخ بايد گفت اين نشان براي درج بر محصولات صادراتي است كه در بازارهاي مقصد به علت وجود تنوع محصولات حلال و غير حلال، لزوم جداسازي ان محصولات احساس مي شود و مصرف كننده مسلمان با ديدن نشان حلال كالاي دلخواه خود را خريداري نموده و مصرف كننده غير مسلمان از كيفيت وسلامت آن اطمينان حاصل مي كند. بعلاوه برخي از كشورها براي صدور مجوز واردات نصب برچسب حلال را روي محصولات الزامي كرده اند.

ايران به‌عنوان يک کشور اسلامي بزرگ و شناخته‌شده از مزیت‌های بالقوه‌ای براي موفقيت در بازار غذايي حلال برخوردار است و جهت ورود موفقیت‌آمیز به اين بازار، شناخت جدي و علمي آن شامل وضعيت حال و آينده بازار و شناسايي رقباي موجود و نيز تقويت توانمندی‌ها و برطرف کردن نقاط ضعف کشور کاملاً ضروري بوده و بايد تدابيري انديشيده شود تا بتوان سهم بيشتري از بازار 415 ميلياردي غذايي حلال در دنيا را کسب نمود.

بر اساس آمار سال 85، 260 ميليون دلار مواد غذایی حلال از کشورمان صادرشده که مقصد عمده آن‌ها کشورهاي غير اسلامي بوده است. درحالی‌که چنانچه به‌کارگیری برند حلال در محصولات صادراتي ايران جايگاه خود را پيدا کند قطعاً سهم بزرگي از اين بازار عايد تولیدکنندگان ايراني شده و در صورت توجه با نشان حلال در توليدات مواد غذايي صادرات محصولات با برند حلال به بيش از 700 ميليون دلار خواهد رسيد.

در راستای حمایت از برند حلال و صادرکنندگان، نخستین نمایشگاه بین المللی غذای حلال در سال 1378 و در سال 1388، دومین نمایشگاه بین المللی غذای حلال در ایران برگزار شد. همچنین همایش های متعددی در کنار این نمایشگاه ها داخل ایران برگزار شد. به علاوه دست اندرکاران این صنعت در نمایشگاه ها و همایش های بین المللی خارج از کشور حضور فعال داشتند و در نهایت خبر خوش اینکه استاندارد ملی غذای حلال ایران پس از دو سال رایزنی با شماره 12000 به چاپ رسید و لوگوی آن نیز توسط مرکز تحقیقات و اطلاع رسانی اتاق اسلامی بنا به تقاضای اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران طراحی شد.

در ایران نیزموسسه جهانی حلال زیر مجموعه اتاق ایران به عنوان نهاد صدور گواهی حلال بر مبنای استاندارد مرجع OIC/SMIICو تنها عضو سازمان همکاری اسلامی شناخته می‌شود و تفاهم‌نامه‌هایی با سازمان گردشگری و دفتر نماینده ولی‌فقیه در وزارت جهاد کشاورزی منعقد شده است.

حمايت از برند حلال در قالب اعطاي تسهيلات و ساير مشوق‌ها می‌توانند نقش مؤثری در اين زمينه ايفا کند. در حال حاضر 34شرکت در ايران موفق به دریافت نشان و گواهي حلال گردیده‌اند که براي گسترش آن‌ها بايد برنامه‌ریزی لازم از سوي دستگاه‌های مسئول با مشارکت توليد نظارت شرعي و بهداشتي بر توليد گوشت، مرغ و فرآورده‌های پاك در كشور موجب شده است كه همه ۳۵ ميليون تن گوشت قرمز، گوشت مرغ، آلایش‌های خوراكي، شير و ساير آلایش‌های غيرخوراكي كه مصارف بهداشتي و آرايشي دارند، در پروسه حلال و پاك توليد شوند. به همين سبب توليدات ايران جايگاه بالقوه بی‌نظیری در اين خصوص درمیان كشورهاي اسلامي دارد.

متاسفانه در اخذ نشانها و استانداردهای کشورهای مقصد صادرات، در بسیاری از مواقع کارگاه ها و واحدهای اقتصادی ما، توان لازم در این راستا را ندارند. به عنوان مثال در زمان تحریم روسیه توسط آمریکا، روسیه برای تامین برخی محصولات غذایی خود به ایران روی آورد و ایران نیز بسیار استقبال کرد، اما پس از بررسی های انجام شده توسط روسیه، از میان ۳۰۰ تا ۴۰۰ کشتارگاه تنها سه تا چهار کشتارگاه و از میان ۲۰۰ تا ۳۰۰ کارخانه تولیدی، تنها دو تا سه کارخانه به تایید روس ها رسید که این یک نقطه ضعف بسیار عمده است.

ايران به‌عنوان يك كشور اسلامي بزرگ و شناخته‌شده مزیت‌های بالقوه‌ای براي موفقيت در بازار غذايي حلال دارد و براي ورود موفقیت‌آمیز به اين بازار، شناخت جدي و علمي آن شامل وضعيت حال و آينده بازار و شناسايي رقباي موجود و نيز تقويت توانمندی‌ها و برطرف كردن نقاط ضعف كشور كاملاً ضروري است. بايد تدابيري انديشيده شود تا بتوان سهم بيشتري از بازار 415 ميلياردي غذايي حلال در دنيا را كسب كرد.

بر اساس آمار سال ۸۵، ۲۶۰ ميليون دلار مواد غذايي حلال از كشورمان صادرشده كه مقصد عمده آن‌ها كشورهاي غیر اسلامی بوده است. درحالی‌که چنان چه برند حلال در محصولات صادراتي ايران جايگاه خود را پيدا كند، به‌طورقطع سهم بزرگي از اين بازار عايد توليدكنندگان ايراني می‌شود و صادرات محصولات با برند حلال به بيش از ۷۰۰ ميليون دلار خواهد رسيد.

حمايت از برند حلال در قالب اعطاي تسهيلات و ساير مشوق‌ها می‌تواند نقش مؤثری در اين زمينه ايفا كند. در حال حاضر ۳۴ شركت در ايران موفق به دريافت نشان و گواهي حلال شده‌اند كه براي گسترش آن‌ها بايد برنامه‌ریزی لازم از سوي دستگاه‌های مسئول و با مشاركت توليدكنندگان بخش صورت گيرد.

دایرة‌المعارف آنلاين جهاني(Wikipedia) سهم ايران از تجارت جهاني حلال را با توجه به برخورداري ايران از ۱۱۷۵۰ كارخانه مواد غذايي، معادل ۵ تا ۶ درصد تجارت جهاني حلال می‌داند و می‌نویسد: با توجه به واردات گوشت حلال از برخي كشورهاي اروپايي و آمريكاي جنوبي، سهم ايران از گردش مالي حلال تا ۶ درصد كل تجارت جهاني تخمين زده می‌شود. برخي سایت‌های غذايي نيز كه خبر تجارت جهاني حلال تا سقف 6.4 تريليون دلار تا سال ۲۰۲۰ را از گزارش‌های سازمان اتحاديه بین‌المللی مواد غذايي حلال و شركت صنعت حلال مالزي«HDC» منتشر کرده‌اند، سهم ايران تا سال مذكور را ۴ درصد يعني حدود ۲۵ ميليارد دلار می‌دانند.

چالش‌ها

1. وجود رقباي قدرتمند مثل مالزي، اندونزي، سنگاپور…

2. عدم وجود تعريف واحد از غذاي حلال (به کار بردن برخي از افزودنی‌هایی که محصولات غذايي را از حلال بودن خارج و حرام می‌نماید مثل استفاده از منو سدیم گلوتامات به‌عنوان يک افزودني براي تقويت طعم فراورده‌های گوشتي که براي بعضي از کشورها حرام کننده محصولات حلال تلقي می‌گردد).

3. ورود کشورهاي غیرمسلمان به عرصه توليد محصولات حلال

4. دخالت نهاده‌ها و وزارتخانه‌های مختلف در امر برند حلال و خطر موازي کاري

5. وجود قوانين و استانداردهاي مختلف

6. اجراي ضعيف قوانين و مقررات برند حلال در جهان

7. حاکميت بخش خصوصي در ارائه برندهاي حلال و عدم نظارت دولت‌ها

8. ضعف همکاري بين کشورهاي اسلامي

9. عدم اعتماد بين کشورهاي اسلامي از بعد مصرف‌کنندگان به يکديگر

10. سرعت در صدور بی‌رویه نشان حلال و عدم پاسخگويي در مورد کيفيت

چالش بر روي کلمه «حلال» که به‌عنوان يک نشانه تداعی‌کننده کشورهاي عربي بوده و نه کشورهاي اسلامي مثل ترکيه، مالزي، پاکستان، ايران و…

پیشنهاد‌ها و راهکارهاي توسعه برند حلال

1. ورود به بازارهاي بکر(Niehe Markets)

2. توافقات دوجانبه با کشورهاي دارای روابط اقتصادي

3. رعايت بازي برد –برد(Win- Win) براي سه بازيگر اصلي در اين زمينه (دولت، بخش عمومي و تولیدکنندگان)

4. قوانين، مقررات و ضوابط مربوطه تدوين شود

5. شوراي سیاست‌گذاری مشخص شود

6. تبيين استراتژي مشخص و تدوين برنامه‌های بلندمدت

7. استانداردهاي کيفي و الزامات دريافت نشان حلال مشخص و رعايت گردد

8. متولي واحد مشخص شود (جهت جلوگيري از موازي کاري(

9. استفاده از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌ها نهادهاي بین‌المللی و منطقه‌ایFAO و سازمان کنفرانس اسلامي(ICO)

10. مشوق‌های صادراتي براي فعالين برند حلال

11. تداوم تشکيل این‌گونه نمایشگاه‌ها و همایش‌های بین‌المللی و انجام تبليغات گسترده

12. انجمن توليدکنندگان غذايي حلال در سطح ملي و منطقه‌ای تشکيل شود.

4-2- استاندارد ۱۲۰۰۰ در ایران

امروزه محصولات غذایی تولید شده توسط صنایع غذایی بسیار پیچیده اند. در میان این پیچیدگی چیزی که پنهان است اجزاء ترکیبی می باشد، که در لیست عناصر ترکیبی بیان نمی شود. در بعضی از کشورها آیین نامه‌هایی وجود دارد که به تولیدکننده این اجازه را می دهد که از عناصر ترکیبی اضافه شده به مقدار ناچیز، در محصول نهایی بدون ذکر آنها در لیست عناصر ترکیبی استفاده کنند.

درصورتی که طبق احکام شریعت اسلامی ذره ای از مواد حرام، سبب حرام شدن غذای حلال می شود، پشتیبانیهایی در فرایند تولید وجود دارد که هرگز در برچسب ها بیان نمی شوند.

غذای حلال نه تنها باید عاری از هر گونه عناصر حرام باشد، بلکه باید از هر گونه نجاست، که ممکن است در خط تولید، بسته بندی و انبار کردن پدید آید، پاک باشد.

این استاندارد توسط گروه کارشناس استاندارد سازمان کنفرانس اسلامی ایجاد و توسعه یافته است. در این استاندارد، احکام اسلامی عرفا ً شامل احکام پذیرفته شده و باورهای اسلامی میان کلیه مذاهب بدون در نظر گرفتن تنوع آن در کشورهای مختلف می شود.

با اجرای این استاندارد در ایران اهداف زیر بدست خواهد آمد

دستیابی به تولید غذای حلال و افزایش اعتماد به نفس مصرف کننده مسلمان با توجه به غذای حلال.

توسعه الزامات اقتصادی و بازرگانی تحت عنوان ”توسعه بازارهای اسلامی بر پایه غذای حلال“

برقراری چارچوب اساسی برای قوانین و آئین نامه ها در غذای حلال و گواهی های مرتبط.

منابع:

http://www.thehalalfood.info/EN/industry.php?id=6

https://www.worldtradestatistics.com/annual/

https://www.gtis.com/gta/

https://www.wto.org/english/res_e/statis_e/wts2017_e/wts2017_e.pdf

http://www.globalhalaltrade.com/

http://whfc-halal.com/

www.parsquran.com/subject/halal.htm