آیین نامه سازماندهی خوشه و شبکه های صادرات گرای کسب وکار
تصویب نامه کمیسیون موضوع اصل 138 قانون اساسی
با صلوات برمحمد و آل محمد
وزارت بازرگانی – وزارت صنایع و معادن – وزارت کار و امور اجتماعی
معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور – بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
وزیران عضو کمیسیون اقتصاد در جلسه مورخ 2/2/1387 بنا به پیشنهاد شماره 2178/1 مورخ 26/1/1385 وزارت بازرگانی و به استناد مواد ( 33) ، (36) و (39) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران – مصوب 1383 –و با رعایت تصویب نامه شماره 164082/ت 373هـ مورخ 10/10/1386 آیین نامه « ساماندهی خوشه ها و شبکه های صادرات گرای کسب و کار » را به شرح زیر تصویب نمودند :
آیین نامه ساماندهی خوشه ها و شبکه های صادرات گرای کسب و کار
ماده 1- اهداف این آیین نامه ، افزایش سطح رقابت پذیری صادرات کشور ، کاهش موانع ناشی از اندازه بنگاه ها و حمایت از کار جمعی و مشترک آنها در صادرات و بویژه هدایت بخشی از منابع پیش بینی شده جهت گسترش بنگاه های کوچک اقتصادی زودبازده و کارآفرین از طریق ایجاد ، توسعه و ارتقای خوشه ها و شبکه های صادرات گرا است .
ماده 2- در این آیین نامه اصطلاحات زیر در معانی مربوط به کار می روند :
الف – خوشه های کسب و کار : مجموعه ای از بنگاه های کسب و کار که دریک مکان جغرافیایی یا ملی در تولید و عرضه یک یا چند محصول ( کالا و خدمت ) مشابه یا مرتبط و یا مکمل فعالیت می نمایند. هر خوشه به صورت شرکتی با شخصیت حقوقی مستقل تشکیل و اداره می شود و سرمایه آن متعلق به بنگاه های یاد شده است .
ب – شبکه های کسب و کار : مجموعه ای از بنگاه های کسب وکار که در فعالیت های مشترک دارای پراکندگی جغرافیایی
پ – اجزای خوشه های کسب و کار : تمامی حلقه های زنجیره تولید نظیر تولید کنندگان و بنگاه های فعال و نیز تامین کنندگان کالا و خدمات ، خریداران ، سازمان ها و نهادهای پشتیبان و اتحادیه هایی که در واحدهای مرتبط و پشتیبان طبقه بندی می شوند.
ت – خوشه های صادرات گرای کسب و کار : خوشه هایی که بخشی از محصولات آنها به صورت مستمر و منظم صادر می گردند یا دارای پتانسیل صادرات می باشند.
ث – عاملان توسعه خوشه ها : اشخاص حقیقی و یا حقوقی که تجربه کافی در حوزه بنگاه های کوچک و متوسط و نیز بازاریابی و صادرات دارند و دارای قابلیت های ایجاد ارتباط مثبت و اثر بخش ، قدرت تحلیل اقتصاد کسب و کار ، آشنا به رویکرد های کل گرا و سیستمی ، مدیریت استراتژیک ، توان حل تعارضات ، روحیه پویا و فعال باشند.
ج- توسعه خوشه ها و شبکه های صادرات گرا : تبدیل یا توسعه خوشه ها و شبکه های موجود بالفعل یا بالقوه به خوشه ها و شبکه های صادرات گرا
ماده 3- کمیسیون اقتصاد دفتر هیئت دولت ، تنظیم راهبردها و خط مشی های توسعه خوشه های صادرات گرا ، تعیین مشوق ها و کمک ها و رفع موانع را برعهده خواهد داشت و در موارد مربوط به خوشه های مزبور از وزیران سایر وزارتخانه ها ذیربط جهت حضور در جلسه دعوت به عمل خواهد آمد. کارگروه کارشناسی توسعه خوشه ها و شبکه های صادرات گرا با عضویت نمایندگان دستگاه های عضو شورا و سایر دستگاه های ذیربط حسب مورد تشکیل و دبیرخانه آن در وزارت بازرگانی ( سازمان توسعه تجارت ایران ) مستقر می گردد.
تبصره – کارگروه توسعه صادرات استان ها وظایف کارگروه کارشناسی توسعه خوشه ها و شبکه صادرات گرا را در استان ها انجام می دهند و سازمان های بازرگانی استان ها دبیرخانه آن خواهند بود.
ماده 4- برخی زمینه های فعالیت های خوشه های صادرات گرای کسب و کار عبارتند از :
خوشه های صادرات گرای کسب و کار در کلیه زیر بخش های صنعت و معدن ، خدمات کشاورزی ( به ویژه صنایع غذایی و تبدیلی ) ، فرهنگی ، هنری ، صنایع خلاقه ، ترانزیت و حمل و نقل ، تجارت مرزی ، صنایع دستی ، فرش دستباف ، اصناف ، خدمات بهداشتی ، خدمات آموزشی ، فناوری اطلاعات ، گردشگری ، صنایع نوین که در سطوح ملی ، منطقه ای ، استانی و محلی توزیع می گردند.
ماده 5- به منظور تامین اهداف موضوع این آیین نامه دستگاه های اجرایی زیر وظایف مشروح زیر را به عهده دارند:
الف – سازمان صنایع کوچ و شهرکهای صنعتی ایران : ارائه کمک های فنی و مشاوره ای صنعتی
ب- سازمان توسعه تجارت ایران : ارائه کمک های فنی و مشاوره ای صادراتی
پ – سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران : تقویت فرهنگ سازی عمومی در راستای ارتقای فرهنگ کارگروهی و جمعی و حرکت به سمت کارایی جمعی ، تقویت سرمایه اجتماعی و کمک به رفع آسیب های سرمایه اجتماعی به عنوان پیشنیاز اصلی موفقیت طرحها
ت-وزارت کار و امور اجتماعی: تدوین و هدایت بخشی از سیاست های اشتغال و بخشی از منابع اختصاص یافته به امر اشتغال زایی به سمت خوشه ها و شبکه های صادرات گرا
ث- وزارت تعاون: کمک به تشکیل اجزای مختلف خوشه های صادرات گرا در قالب شرکت ها و اتحادیه های تعاونی و تنظیم سیاست های حمایتی
ج- بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران : تخصیص منابع ارزی و هدایت بخشی از تسهیلات بانکی به سمت خوشه های صادرات گرا
چ – بانک های تجاری و تخصصی و بویژه بانک توسعه صادرات ایران ارائه تسهیلات مالی
ح – صندوق ضمانت صادرات ایران : پوشش ریسک ها و ضمانت ها
خ- معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهور: پیش بینی اعتبارات لازم در لوایح بودجه سالانه
د- سایر وزارتخانه ها و موسسه های دولتی : حسب ماموریت هریک از آنها در سطح ملی
ذ- واحدهای استانی وزارتخانه ها و موسسه های دولتی : حسب ماموریت هر یک از آنها در سطح استان ، شهرستان ، شهر ، بخش و دهستان
تبصره – اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران ، اتاق تعاون جمهوری اسلامی ایران ، اتاق های بازرگانی و تعاون استانی و کلیه تشکلهای تولیدی و صادراتی و صنفی رسمی کشور وظیفه تشویق و تسهیل توسعه خوشه ها و شبکه ها و حسب مورد انجام وظایف عاملان توسعه خوشه ها و شبکه ها را به عهده دارند.
ماده 6- برخی از وظایف عمومی و مشترک دستگاه های اجرایی ذیربط در راستای اهداف این آیین نامه به شرح زیر است :
الف – شناسایی ومعرفی خوشه های صادرات گرا مرتبط با ماموریت هر دستگاه در مناطق مختلف کشور
ب – کمک به برگزاری دوره های آموزشی فنی و تخصصی تولیدی با کیفیت بهتر جهت نیروهای انسانی مورد نیاز خوشه ها
پ – اطلاع رسانی و فرهنگ سازی در بخش فعالیت مربوط به مزایای خوشه ها و توسعه خوشه ها در بخش
ت – انتخاب و اولویت گذاری توسعه خوشه ها از میان خوشه های بالفعل و بالقوه صادراتی براساس معیارهای گزینش
ث- طراحی چارچوب های سامان دهی وتوسعه خوشه ها
ج- هدف گذاری و برنامه ریزی توسعه خوشه ها
چ – معرفی افراد و دفاتر واجد شرایط به عنوان عاملان توسعه خوشه ها و یا تیم های توسعه خوشه ها
ح – تهیه فهرست های تلفیقی خوشه های صادرات گرا در سطح ملی و استانی و فهرست اولویت های
سرمایه گذاری
خ – ارائه فهرست ها ی مربوط به مراجع ذیربط ، بانک ها و سایر نهادهای تخصصی
د – اطلاع رسانی فهرست ها به متقاضیان سرمایه گذاری جهت استفاده از تسهیلات بنگاه های زودبازده و سایر تسهیلات و منابع
ذ- حمایت و پشتیبانی از طرح های توسعه خوشه ها در کلیه مراحل
ر- پیشنهاد طرح ها جهت توسعه خوشه ها و رفع موانع و تنگناها
ز- نظارت بر اجرا و ارائه گزارش عملکرد به وزارت بازرگانی
ژ – شناسایی و تعیین نهادهای پشتیبان و زیر ساخت های فیزیکی و نرم افزاری
ماده 7- معیارهای انتخاب و اولویت گذاری خوشه های صادرات گرا جهت توسعه یا تکمیل و ارتقا به ترتیب عبارتند از :
الف – سهمی از صادرات در سال های گذشته یا پتانسیل های صادراتی و بازارهای روبه رشد
ب – میزان ارزش افزوده تولید داخل
پ – وجود ظرفیت تولید در منطقه جغرافیایی بر مبنای بنگاه های کوچک و متوسط
ت – وجود ارتباطات پسین و پیشین در منطقه و در سطح ملی و مزیت های نسبی و بالقوه رقابتی ( فرآیند ، محصول ، هزینه و منابع )
ث – امکان توسعه سریع
ج – وجود بنگاه های فعال اصلی
چ – حداقل سطحی از سرمایه اجتماعی و مهارت های مدیریتی مورد نیاز در دستگاه ها
ماده 8- وزارتخانه ها و سایر دستگاه های اجرایی ذیربط موظفند در انتهای هر سال ، برنامه توسعه خوشه های صادرات گرای مرتبط با ماموریت خود را براساس تلفیق و اولویت بندی طرحهای درخواستی متقاضیان و نیز بنا به تشخیص خود ، تنظیم و به کمیسیون اقتصاد دفتر هیئت دولت ارائه نمایند.
ماده 9- رئوس اقدامات حمایتی دستگاه های اجرایی از توسعه خوشه های صادارات گرا در دو گروه کمک ها ، حمایت ها و مشوق های مالی و غیرمالی که به پیشنهاد وزارت بازرگانی در بودجه سالانه لحاظ خواهد شد ، به شرح زیر می باشد:
کمک های عمومی ، فنی و تخصصی :
الف – کمک به ایجاد فضای محیطی مساعد برای توسعه خوشه ها
ب – کمک به توسعه زیر ساخت های تخصصی صادرات گرا
پ – کمک به برنامه های صادراتی خوشه ها
ت – کمک به ایجاد واحدهای خدمات کسب و کار خوشه ها یا مراکز ذیربط
ث – کمک به ایجاد ، توسعه و بهبود وضعیت شبکه ها و کنسرسیوم های صادراتی ، شرکت های تخصصی صادراتی ، اتحادیه ها و تشکل های صادراتی
ج- کمک به ایجاد یا بهبود نهادها و واحدهای پشتیبان
چ – کمک به ایجاد یا توسعه واحدهای مرتبط
ح – کمک به ایجاد ، توسعه و بهبود منابع و تسهیلات مشترک
خ – کمک به ایجاد ، توسعه یا بهبود و تخصصی کردن زیر ساخت های موجود
د- کمک به ترویج و معرفی خوشه ها در بازارهای صادراتی
ذ – کمک به تحقیقات بازارهای صادراتی
ر- کمک به فرهنگ سازی و تحکیم و بهبود سرمایه اجتماعی
ز – کمک به فعالیت ها و پروژه هایی که منجر به افزایش پتانسیل صادرات خواهد شد.
ژ – کمک به تشکیل شرکتهای تعاونی ذی ربط خوشه ها
س – سایر کمک ها
حمایت های مالی :
الف – کمک ها ، مشوق ها و حمایت های مستقیم اجرایی مالی به صورت هدفمند و برای مدت محدود تا گذر خوشه از مرحله اولیه راه اندازی خواهد بود و شامل جوایز صادراتی نیز می گردد.
ب – مشوق ها و جوایز صادراتی خوشه ها شامل اقدامات مشترک صادراتی نظیر اطلاع رسانی و تبلیغ و ترویج مشترک در بازارها ، ایجاد دفاتر بازاریابی مشترک ، منابع مشترک عملیاتی صادرات از جمله انبارها ، پایانه های تخصصی و غیره و مشارکت گروهی در نمایشگاه ها و هیئت ها و بخشی از هزینه مطالعات شناختی طرحها و نظایر آن خواهد شد.
تبصره 1- اقدامات حمایتی دستگاه ها معطوف به طرحها و پروژه های خوشه های صادرات گرا و فعالیت های مشترک و گروهی مرتبط به خوشه ها خواهد بود.
تبصره 2- وزارت بازرگانی ( سازمان توسعه تجارت ایران ) حداکثر دو ماه پس از ابلاغ این آیین نامه « بسته حمایتی و دستور العمل اجرایی حمایت های صادراتی خوشه های صادرات گرا » را تنظیم و به کمیسیون اقتصاد دفتر هیئت دولت پیشنهاد خواهد نمود.
تبصره 3- وزارت بازرگانی اعتبار مورد نیاز این ماده را هر ساله در بودجه سالانه خود پیش بینی می نماید.
ماده 10- سازمان توسعه تجارت ایران به عنوان متولی ایجاد و حمایت خوشه ها با همکاری تخصصی و فنی دستگاه های مرتبط در امر خوشه های صادرات گرا تعیین می گردد که تدوین نظام اجرایی طرحها و پروژه های ایجاد و توسعه خوشه های صادرات گرا را با همکاری دستگاه های اجرایی ذیربط برعهده داشته و همچنین مرجع نظارت بر اجرای نظام مزبور خواهد بود.
ماده 11- بهره گیری از تسهیلات مندرج در این آیین نامه منوط به قرار داشتن طرح در فهرست خوشه ها مصوب کمیسیون اقتصاد دفتر هیئت دولت و تائیدیه ایجاد یا توسعه خوشه های صادرات گرا توسط کارگروه کارشناسی در مرکز یا کارگروه توسعه صادرات استان و صدور گواهی با امضای مشترک سازمان توسعه تجارت ایران و دستگاه ذیربط بوده و متقاضی توسط سازمان توسعه تجارت ایران به بانک عامل معرفی می شود.
تبصره – دستورالعمل مربوط به فرآیند اخذ تقاضا و بررسی و صدور گواهی ظرف دو ماه توسط سازمان توسعه و تجارت ایران تهیه و پس از تصویب از سوی وزیر بازرگانی ابلاغ خواهد شد.
ماده 12- کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی ، اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران ، اتاق تعاون جمهوری اسلامی ایران ، تکشیل های خصوصی و تعاونی می توانند طرحهای توسعه یا تکمیل و ارتقای خوشه های صادرات گرا را در کلیه کالاها و خدمات بالفعل یا بالقوه صادراتی مطابق چارچوب ها و ضوابط تنظیمی مصوب به سازمان توسعه تجارت ایران در مرکز و سازمان های بازرگانی در استانها تسلیم نمایند. سازمان های مزبور موظفند ظرف سه ماه نظر خود را اعلام و در صورت تایید مطالعات شناختی انجام شده ، مراتب را جهت تهیه مطالعات جامعه به متقاضی اعلام خواهند نمود. متقاضی موظف است ظرف شش ماه در چارچوب تعیین شده ، طرح نهایی را ارائه نماید. طرح های تصویب شده جهت استفاده از تسهیلات و حمایت های مورد نظر به دستگاه های اجرایی ذیربط و بانک ها معرفی می گردند.
تبصره 1- عاملان توسعه خوشه ها از میان اشخاص حقیقی و حقوقی و تشکل های واجد شرایط با اولویت بخش تعاون انتخاب خواهند شد.
تبصره 2- چارچوب مورد نظر این بند در آیین نامه جداگانه ای توسط کارگروه کارشناسی تهیه و جهت تصویب به کمیسیون اقتصاد دفتر هیئت دولت ارائه خواهد شد.
ماده 13- نحوه عمل و چگونگی اجرای طرح ها در دستگاه های اجرایی در رابطه با خوشه های صادرات گرا توسط وزارتخانه های بازرگانی و صنایع و معادن تهیه و پس از تصویب در کمیسیون اقتصاد دفتر هیئت دولت از سوی کمیسیون مذکور ابلاغ خواهد شد. دستگاه مربوط موظف است ، برنامه مستمر آموزشی توسعه خوشه ها را ظرف سه ماه پس از ابلاغ این آیین نامه تدوین و در اختیار موسسات آموزشی مورد تایید خود قرارداده و بر اجرای آن نظارت نماید.
ماده 14- طرح ها ، پروژه ها و فعالیت های مشترک و جمعی ذیل طرح های توسعه خوشه های صادرات گرا که مطابق ضوابط این آیین نامه تنظیم می شوند ، مشمول تصویب نامه شماره 46468/ت34055هـ مورخ 5/9/1384 بوده و از کلیه تسهیلات و امتیازات مقرر در آیین نامه مذکور برخوردار می باشند.
تبصره – کارگروه های اشتغال و سرمایه گذاری استان ها موضوع تصویب نامه شماره 46468/ت 34055 هـ مورخ 5/9/1384 موظفند طرح ها ، پروژه ها و فعالیت های ماده (12) را پس از تصویب کارگروه کارشناسی یا کارگروه توسعه صادرات استان موضوع ماده ( 70) قانون برنامه سوم توسعه تنفیذی در ماده ( 83) قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و انجام تشریقات این ماده در اولویت قرار دهند.
ماده 15- وزارت بازرگانی در چارچوب مصوبات کمیسیون اقتصاد دفتر هیئت دولت و با هماهنگی دستگاه های ذیربط به منظور کمک به تامین بخشی از هزینه های مورد نیاز طرح های مطالعاتی ، آموزشی و ترویجی و همچنین ارائه مشوق هایی برای ایجاد زیر ساخت های تخصصی مرتبط ، موظف است اعتبار لازم را در بودجه سالانه خود پیش بینی وبه معاونت برنامه ریزی ونظارت راهبردی رییس جمهور ارایه نماید.
ماده 16- وزارت بازرگانی مسئول نظارت بر حسن اجرا و پیگیری این آیین نامه بوده و گزارش عملکرد آن را به کمیسیون اقتصاد دفتر هیئت دولت ارائه خواهد نمود.
این تصویب نامه در تاریخ 14/2/87 به تایید مقام محترم ریاست جمهوری رسیده است.