مشارکت انتفاعی

اصطلاحات مختلفی برای معادل فارسی جوینت ونچر(مشارکت انتفاعی)، به کار برده شده است. یکی از این اصطلاحات، «قرارداد مشارکت» می­باشد که به نظر حقوقدانان این تعبیر صحیح نیست؛ زیرا این اصطلاح برای اولین بار در قراردادهای نفتی، به معنای قرارداد مشارکت، در مقابل قرارداد « امتیاز » به کار رفت، در حالی که جوینت ونچر، الزاماً یک قرارداد نیست و در برخی موارد، ماهیت حقوقی بنگاه به خود می­گیرد. به نظر این حقوق دانان بهتر است با توجه به ماهیت حقوقی انعطاف پذیر تکنیک « جوینت ونچر»، از اصطلاح« مشارکت انعطاف پذیر » استفاده شود. تعابیر دیگری نیز برای این اصطلاح، تحت عناوینی چون «مشارکت انتفاعی»، «شرکت مشترک»،«شرکت مختلط»، «سرمایه­گذاری مشترک»و غیره، به کار برده شده است، که از دقت لازم برخوردار نیستند؛ چرا که جوینت ونچر، همواره به شکل شرکت نیست و سرمایه­گذاری نیز، یکی از فعالیت­های ناشی از آن است. با این وجود، از میان اصطلاحات مختلف که برای این مفهوم به کار برده شده است، با توجه به ماهیت حقوقی و مشارکتی بودن آن که به قصد انتفاع انجام می­شود، به نظر می­رسد که اصطلاح «مشارکت انتفاعی» تعبیر مناسبی باشد.
به اجتماع دو یا چند شخص و یا واحد کسب و کار، برای انجام امر تجاری واحد و به منظور کسب منفعت، «مشارکت انتفاعی» گفته می­شود. این مفهوم، دارای دو معنای خاص و عام است؛ در معنای خاص، زمانی شکل می­گیرد که چند واحد کسب و کار گرد هم می­آیند تا در قالب هویتی جدید، فعالیت­های تجاری مشخص و مشترکی را پی­ریزی کنند؛ اما در معنای عام، شامل هر گونه همکاری بین دو واحد کسب و کار می­شود، خواه هویت جدیدی در حین آن، ایجاد شود و خواه نشود؛ حتی زمانی که توافق­نامه­ای تجاری سنتی، مانند توافق­نامه­ی انتقال دانش فنی یا توزیع محصول بین دو بنگاه، تحت عنوان همکاری مشترک، منعقد شود. این توافق­نامه­ی سنتی نیز زیر عناوین همکاری، مانند توسعه­ی مشترک محصولات باشد، باز هم مشمول تعریف عام مشارکت انتفاعی است.
مشارکت انتفاعی، ممکن است در قلمرو داخلی یک کشور یا استان به وجود آید که نوعاً برای جذب سرمایه­ای کم بنگاه­های کوچک و متوسط، با هدف انجام پروژه­های بسیار سنگین است، اما گاهی دو یا چند بنگاه کسب و کار برای انجام کاری تجاری یا سرمایه گذاری در سطح ملی یا استانی، از این روش بهره می­گیرند، تا از ریسک بازار، که ممکن است متوجه آنها شود، بکاهند. از سوی دیگر، ایجاد آن برای همکاری مشترک در صحنه بین المللی نیز می­تواند مفید باشد. به عبارتی زمانی مشارکت انتفاعی میان دو بنگاه، مفهوم بین­المللی پیدا می­کند که طرفین آن، تابعیت متفاوت داشته باشند؛ به عبارت دیگر، آنچه مشارکت انتفاعی را بین المللی می­سازد، ترکیب شرکای آن است، نه محلی که تجارت مورد توافق، در آن به فعلیت می­رسد .. بنابراین، مشارکت انتفاعی دو شرکت، ایرانی و آلمانی، یک مشارکت انتفاعی بین­المللی خواهد بود. هدف کشوری که برای ایجاد رغبت کشورهای سرمایه گذار، حاضر به دادن امتیازاتی در یک « مشارکت انتفاعی » می­شود، با هدف طرف مقابلش، که هدف از سرمایه­گذاری کسب منافع مادی است، متفاوت است، اما تلاش آنها برای رسیدن به اهداف، مشترک است؛ یا هدف کشوری که برای وارد کردن دانش فنی خاصی سرمایه گذاری می­کند، با هدف طرف مقابل که صاحب این دانش فنی است، یکی نیست. با توجه به این دو معیار، هیچ کدام از تعاریف فوق نمی­تواند تعریف جامعی باشد. به علاوه ابزار رسیدن به این مشارکت، صرف قرارداد با یک بنگاه نیست. بلکه برای نیل به آن می­توان به هر ترتیبی که آن واحد مشارکتی تحت کنترل باشد، استفاده کرد؛ بنابراین در تعریف « جوینت ونچر » می­توان گفت: « مشارکت انتفاعی» یک تکنیک حقوقی، برای مشارکت در امری تجاری، به منظور دست یابی به اهداف طرفین آن است. این تعریف قلمروی وسیع و ماهیتی انعطاف پذیر دارد که می­توان آن را در هر سیستم حقوقی ایجاد کرد. قرار دادهای مشارکت انتفاعی یا جوینت ونچر، انواع مختلفی دارد که بسته به هدف آن، توسط بنگاه­ها و واحدهای مختلف، مورد استفاده قرار می­گیرد. از جمله این قراردادها عبارتند از:
1-  قرارداد اکتشاف نفت: به دلایلی چون هزینه­ی بالای پروژه­های نفتی و زیر سئوال رفتن رژیم قرارداد «امتیاز»، شرکت­هایی که در این زمینه فعالیت میکردند، جوینت ونچر را در صحنه­ی بین­المللی فعالیت­های نفتی به وجود آوردند. اولین قرارداد نفتی به شکل جوینت ونچر، بین شرکت دولتی نفت کشور مصر و شرکت ایتالیایی ENI ‌در فوریه سال 1975 منعقد شد.
2-  جوینت ونچر در امور بانکی: معمولاً چند بانک برای تأمین سرمایه­ی مورد نیاز یک پروژه، شرکت جوینت ونچر مجری طرح، تشکیل می­دهند و آنها به نحو تضامنی، مسئول تأمین مالی مورد نیاز شرکت می­شوند و سپس سود حاصل از انجام طرح را به نسبت سرمایه­ای که بانک­های طرف جوینت ونچر گذاشته­اند، تقسیم می­کنند. در خصوص سرمایه­ی مشترک نیز به شرکت مجری طرح، قدرت تصمیم­گیری در مدیریت سرمایه داده می­شود.
3-  جوینت ونچر در امر سرمایه­گذاری: تفاوت عمده­ی این نوع سرمایه­گذاری انتفاعی، از لحاظ موضوع و طبیعت آن است. این نوع مشارکت در اغلب کشورها با موضوع قانون­گذاری خاصی، تحت عنوان سرمایه ­گذاری خارجی قرار گرفته است. در این نوع سرمایه­گذاری انتفاعی، سرمایه­گذار خارجی، نه تنها سرمایه­ی خود، بلکه دانش مربوط به آن را نیز به محل سرمایه­گذاری انتقال می ­دهد و طرف سرمایه­گذار، که ممکن است شخص حقیقی یا حقوقی باشد، اجازه ورود به بازار کار و فروش محصول را، که به نحوی به روی سرمایه­گذار خارجی مسدود است، کسب می­کند. این نوع سرمایه­گذاری انتفاعی، می­تواند جنبه­ی انتفاعی نداشته و بیشتر از طرف دولت­ها برای ایجاد تعادل در تجارت خارجی صورت گرفته باشد. یکی از مهمترین اهداف این نوع سرمایه­گذاری، انتقال تکنولوژی و دانش است .
منبع: برگرفته از کتاب مدیریت توسعه خوشه های کسب و کار