مطالعه شناختی

اجرای برنامه­ی توسعه خوشه­های صنعتی یا خوشه­های کسب و کار، با جمع­آوری اطلاعات به شیوه­ی مشارکتی در مورد خوشه صنعتی مورد نظر، آغاز می­شود. این اطلاعات عبارتند از: محدودیت­های پیش­روی ذینفعان، پتانسیل­های موجود، پیوندهای محلی و مکانیسم­های حمایتی در دسترس و غیره. فرایند مشارکتی جمع­آوری اطلاعات، به ایجاد اعتماد اولیه با ذینفعان محلی کمک خواهد نمود

پس از تشخیص و شناسایی خوشه­ی نیازمند توسعه، عامل توسعه خوشه(CDA/CDE)، می­بایست مجموعه مطالعاتی را برای درک محیط جغرافیای خوشه، شناسایی نقاط قوت و ضعف خوشه و طراحی گام­های استراتژیک برای پویا شدن خوشه، انجام دهد. از آنجا که مطالعه شناختی، جهت­گیری استراتژیک و خروجی­هایی را که خوشه باید در طی زمان به دست آورد را مشخص می­سازد، اهمیت زیادی دارد. بنابراین اهداف مطالعه شناختی می­تواند شامل موارد ذیل باشد:

–        فهم مسائل، ساختار صنعت، ظرفیت­ها و آرمان‌های یکتای خوشه.

–        شناسایی رهبران، تصمیم­گیران و کسانی که مجریان پیاده­سازی و اجرای برنامه­ها خواهند بود.

–        ایجاد اعتماد اولیه با ذینفعان مختلف.

–        شناسایی مهمترین نقاط اهرمی (نقاط استراتژیک اثر گذار در خوشه).

–        آماده سازی بنیان­های اولیه برای انجام ارزیابی و پایش در آینده.

برای انجام مطالعه شناختی، عامل توسعه خوشه لازم است در برنامه­های خود موارد ذیل را در نظر بگیرد:

1. 1.      جمع­ آوری اطلاعات اولیه در ارتباط با خوشه مورد نظر

در این بخش، عامل توسعه با استفاده از مطالعات کتابخانه­ای (استفاده از کتب، گزارشات، پروژه­ها، مقالات، سایت­ها و سایر منابع در دسترس) به جمع­آوری اطلاعات اولیه در مورد خود خوشه و کسب و کارهای مرتبط با خوشه می­پردازد. این اطلاعات شامل، تعداد، نوع و اندازه بنگاه­ها، انواع محصولات، موقعیت جغرافیایی بنگاه­ها، تحلیل بخش­های صنعتی خوشه، روندهای فروش، زنجیره ارزش، مقایسه وضعیت اطلاعات کلان با خوشه تراز و… می­باشد.

1. 2.      مصاحبه و پیمایش میدانی

هدف از مصاحبه و پیمایش میدانی، دستیابی به یک بینش کلی در مورد خوشه است، که با استفاده از نمونه­گیری انتخابی و به صورت مصاحبه­ی عمقی، صورت می­گیرد. گروه­هایی که باید با آنها مصاحبه نمود، عبارتند از: واحدهای اصلی خوشه[1]، واحدهای مرتبط با واحدهای اصلی خوشه و مؤسسات و نهادهای حمایت­کننده (اعم از نهادهای ملی و محلی و دولتی یا خصوصی).

 

1. 3.      ارزیابی ساختار خوشه

زمانی که اطلاعات لازم با انجام دو مرحله قبل، جمع­آوری شود، می­توان اولین ارزیابی را در مورد خوشه انجام داد، که این امر، اولین گام برای تدوین چشم انداز موارد توافق عناصر خوشه، می­باشد. در این قسمت به استراتژی­های بنگاه­های کوچک و متوسط و ماهیت و قدرت کسب و کار در دل خوشه تمرکز می­شود. این امر دامنه و پویایی خوشه را نشان می­دهد. ارزیابی ساختار خوشه در دو بخش «استراتژی بنگاه­های کوچک و متوسط» و «سازمان صنعتی بین بنگاهی»، انجام می­پذیرد:

–        استراتژی بنگاه­های کوچک و متوسط

منظور از ارزیابی استراتژی بنگاه­های کوچک و متوسط، شناخت مشخصات و استراتژی­های بنگاه­های اصلی خوشه در حوزه­های مختلف است که به تحلیل فعالان اصلی خوشه مربوط می­­شود، و شامل موارد ذیل می­باشد:

• بهبود مستمر محصولات و فرایندها.
• توسعه بازارها و مشتریان جدید.
• تخصصی سازی محصولات و تولید.
• ارتقاء مهارتی نیروی کار.
• تعویض، ارتقاء و یا اضافه نمودن تجهیزات جدید.
• دسترسی به منابع مالی جدید.

–        سازمان صنعتی بین بنگاهی

منظور از ارزیابی «سازمان صنعتی بین بنگاهی»، شناخت نوع و شدت تعاملات و روابط بین ذینفعان خوشه است که به تحلیل سرمایه اجتماعی و سطح اعتماد در خوشه مربوط می­شود و شامل موارد ذیل می­باشد:

• بین خود بنگاه­ها در قالب شبکه­ها و انجمن­ها.
• بازار و مشتریان از جمله ارتباط با واسطه­ها و دلال­ها.
• بنگاه­های بزرگ تجاری و تولیدی.
• ارتباط مبتنی بر همکاری با دیگر واحدهای کوچک و متوسط.
• ارائه کنندگان خدمات توسعه کسب و کار (BDSp).

1. 4.      شناسایی و ارزیابی نقاط قوت و ضعف خوشه

برای شناسایی و ارزیابی نقاط قوت و ضعف خوشه، تحلیل فضای کسب و کار در سطح بنگاه و تحلیل زنجیره ارزش خوشه ضروری می­باشد. به عبارتی شناخت و بررسی دقیق وضعیت بنگاه­ها در حوزه­های مختلف از نظر، چگونگی دسترسی بنگاه­ها به خدمات و ورودی­های مورد نیاز، کیفیت، هزینه، پایداری و مرتبط بودن خدمات و ورودی­های مورد نیاز صورت می­گیرد و در تحلیل شکاف موجود بین توان رقابتی واحدهای خوشه با رقبا در حوزه­های مختلف زنجیره ارزش، مواردی چون تأمین مواد اولیه، طراحی، تحقیق و توسعه، تولید و فراوری، بازاریابی و فروش و خدمات پس از فروش بررسی می­شود.

1. 5.      شناسایی فرصت­ها و چالش­های خوشه

در این مرحله، فرصت­ها و تهدیدهای خوشه مشخص شده و مواردی که تمامی بنگاه­ها و سایر نهادهای موجود در خوشه، به صورت مشترک با آنها مواجه می­باشند، تدوین و در قالب تحلیل SWOT  ارائه می­شود. تحلیل نقاط قوت و ضعف در شش سطح تأمین مواد اولیه، طراحی، تحقیق و توسعه، فراوری و تولید، فروش و بازاریابی و خدمات پس از فروش در دو دوره­ی وضعیت فعلی و آینده بررسی و تدوین می­شود.

جدول شماره (3-1):‌نحوه ارائه تحلیل SWOT

1. 6.      تهیه برنامه عمل برای رفع مشکلات خوشه

تهیه برنامه عمل، می­بایست با SWOT متناسب و هماهنگ باشد و با هدف، تقویت روابط بین بنگاهی سازمان­های صنعتی منطقه و بهبود دامنه، کیفیت و مرتبط بودن خدمات ارائه شده انجام شود.

1. 7.      اعتبار سنجی و اعتبار بخشی به مطالعه شناختی

پس از اتمام مطالعه شناختی، می­بایست نقشه خوشه که منعکس کننده­ی روابط پویای ذینفعان با بنگاه­های اصلی است، ترسیم شود. پس از ارائه نقشه و بحث و گفتگو در مورد آن، لازم است تحلیل­های کارشناسی صورت گیرد. لازم به ذکر است که در این مرحله، هدف ارائه تحلیل می­باشد، نه جمع آوری آمار و مصاحبه از شرکت­کنندگان در بحث.