ايجاد كنسرسيوم سرمایه‌گذاری در خوشه پیمانکاری صنعت ساختمان تهران
عامل توسعه: عباس سرافرازي
تشکیل کنسرسیوم همکاری برای انجام پروژه در صنعت ساختمان بیش از صنایع دیگر معنادار است و طی سالهای گذشته تعداد معدودی از این نوع کنسرسیوم‌ها در صنعت ساختمان استان تهران شکل گرفته است. به مرور با کاهش بودجه‌های عمرانی در کشور فعالان این صنعت درصدد هستند با تامین سرمایه لازم امکان ورود به سرمایه گذاری در بخش ساختمان‌های تجاری، اداری و مسکونی را فراهم نمایند که طی سالهای گدشته از سودآوری بسیار خوبی نیز برخوردار بوده است. بدلیل ضعف در تامین سرمایه ضرورت تشکیل کنسرسیوم سرمایه گذاری بیش از بیش احساس می‌شود.
تلاش برخی از شرکت‌های عضو انجمن صنفی شرکت‌های پیمانکاری و تاسیساتی ساختمان استان تهران طی بیش از 3 سال برای تشکیل کنسرسیوم همکاری بدون نتیجه باقی مانده بود. به گفته یکی از اعضاء، سهم هر یک از اعضاء از 10 میلیون تومان توافق اولیه برای تشکیل کنسرسیوم به 1 میلیون تومان کاهش یافت اما همچنان توافق نهایی برای تشکیل کنسرسیوم حاصل نشد. این موضوع بعنوان یک فعالیت شکست خورده در سطح جامعه پیمانکاری مطرح بود. برخی از فعالان شکست فعالیت را مبتنی بر عدم وجود فرهنگ کارگروهی می‌دانستند و برخی دیگر موضوع را در ارتباط با عدم اعتماد کافی بین فعالان تلقی می‌کردند. در هنگام ورود عامل توسعه این فعالیت علیرغم تلاش‌های متعدد برخی از اعضاء و تدوین اساسنامه متوقف شده بود. در این راستا یکی از برنامه‌های عامل توسعه خوشه کمک به شکل‌گیری کنسرسیوم سرمایه‌گذاری در خوشه پیمانکاری صنعت ساختمان بوده است که در این بخش مشخصات چنین تجربه ای ارائه شده است.
مشخصات خوشه
در دهه‌های اخیر با افزایش میزان دانش‌آموختگان رشته‌های فنی مهندسی و همچنین افزایش اعتبارات عمرانی شاهد رشد و توسعه بسیار زیاد شرکت‌های پیمانکاری در گرایش‌های مختلف در سطح کشور بوده‌ایم. بگونهای که تعداد شرکت‌هایی که توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور (سابق) مورد ارزیابی توان فنی و مالی قرار گرفته اند بالغ بر شش هزار شرکت می باشد. به این روند می‌توان تعداد گروه‌های فنی و مهندسی بسیاری را نیز اضافه نمود که بعنوان پیمانکار جزء و با تکیه بر توانایی‌های فنی و تخصصی اما بطور غیررسمی در سطح کشور فعال می باشند. بر مبنای ساختار ارزیابی دفتر امور مشاوران و پیمانکاران معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری شرکت‌های پیمانکاری در 5 پایه و 10 رشته فعالیت، طبقه بندی می گردند.
هرچند در حال حاضر سازمانهای مختلفی مانند شهرداری تهران نظام‌های ارزیابی کیفی مخصوص به خود را طراحی نموده اند، لیکن کماکان الگوی ارزیابی معاونت فنی سازمان مدیریت و برنامه ریزی سابق (دفتر امور مشاوران و پیمانکاران) از شرکت‌های مشاوره و پیمانکاری، بعنوان معیار رتبه بندی شرکت‌های پیمانکاری مورد استناد تمامی سازمانهای دولتی و حتی بخش خصوصی برای واگذاری اجرای پروژه‌های عمرانی می‌باشد. نکته دیگر آن که صنعت ساختمان نیز از جذابیت‌های متعددی برای ایجاد زمینه‌های همکاری برخوردار است. برخی از ویژگی‌های این صنعت عبارتند از:
• حجم مناسب فعالیت‌های عمرانی در سطح شهر تهران،
• توجه ویژه دستگاه‌های نظارتی بر کیفیت اجرای ساخت و سازهای عمرانی،
• امکان بهره برداری از تکنولوژی روز در ساخت و ساز به ویژه صنعتی سازی ساختمان،
• وجود بستر حقوقی ایجاد کنسرسیوم‌های مختلف جهت شرکت در مناقصات بزرگ داخلی،
• بهره گیری از روش‌های گوناگون تامین منابع مالی پروژه و همچنین تهیه بیمه‌های مختلف،
• بهره گیری از روش‌های نوین مدیریتی مانند مدیریت و کنترل پروژه، کاهش هزینه، مهندسی ارزش و …،
شاخص‌های کلان و ساختاری خوشه در بدو ورود و همچنین طی سالهای اجرای پروژه که حاکی از تغییرات ایجاد شده در خوشه به واسطه اجرای پروژه توسعه خوشه می باشد، در جدولذيل ارائه شده است.
مشخصات کلان و ساختاری خوشه پیمانکاری صنعت ساختمان تهران
|
شاخص‌هاي كلان و ساختاري خوشه |
در بدو ورود |
در پايان سال اول |
در پايان سال دوم |
در پايان سال سوم |
|
تعداد بنگاههاي خرد(زير 10 نفر كاركن) |
– |
– |
– |
– |
|
تعداد بنگاههاي كوچك(بين 10 تا 49 نفر كاركن) |
1000 |
1000 |
1100 |
1250 |
|
تعداد بنگاههاي متوسط(بين 50 تا 149 نفر كاركن) |
– |
– |
– |
– |
|
تعداد بنگاههاي بزرگ(بالاتر از 150نفر كاركن) |
– |
– |
– |
– |
|
ميزان اشتغال |
– |
– |
– |
– |
|
مقدار فروش(تن/ عدد/ متر) |
– |
– |
– |
– |
|
ارزش فروش(ميليون ريال) |
– |
– |
– |
– |
|
ارزش صادرات(ميليون ريال) |
1> |
1.5 |
2 |
2< |
|
ميزان كل سرمايه‌گذاري(ميليون ريال) |
– |
– |
– |
– |
|
تعداد شبكه‌هاي نرم در خوشه |
– |
– |
2 |
3 |
|
تعداد شبكه‌هاي سخت در خوشه |
– |
– |
2 |
3 |
|
تعدادBDSpها |
– |
– |
5 |
10< |
|
تعداد سازمانها و نهادهاي درگير در فرايند توسعه خوشه |
– |
2 |
5 |
10< |
مبنای شکل‌گیری شرکت‌های پیمانکاری مبتنی بر فعالیت عمرانی در قالب بودجه‌های عمرانی است. طبیعی است در صورت کاهش بودجه‌های عمرانی در کشور بازار فعالیت شرکت‌های پیمانکاری کاهش می‌یابد. این اتفاق طی 3 سال فعالیت خوشه بشدت فعالان را آزار می‌داد. راه برون رفت از این وضعیت ورود فعالان به سایر بخش‌های خدمات فنی و مهندسی در حوزه بازار مسکن و ساختمان‌های تجاری و اداری است. صدور خدمات فنی و مهندسی نیز زمینه مناسب دیگر برای رونق کسب و کار در این حرفه است.
به نظر عامل توسعه چند دلیل موجب شده بود که فعالیت تشکیل کنسرسیوم به نتیجه لازم نرسد: در وحله اول اعتماد لازم بین فعالان شکل نگرفته بود به همین خاطر شرکت‌ها علاقه ای به واریز سهم مشارکت خود نداشتند. در مرتبه دوم افراد کلیدی در تشکیل این کنسرسیوم مشارکت نکرده و این موضوع بر بی‌اعتمادی اعضای داوطلب افزوده بود. از سوی دیگر نحوه تشکیل کنسرسیوم، موضوع مذاکره در بین فعالان بود در حالی که اگر موضوع بر انتخاب پروژه سرمایه‌گذاری مشخصی قرار می¬گرفت و اعضای علاقمند منافع حاصل از پروژه مشخص را مبنای تشکیل کنسرسیوم قرار می‌دادند شرایط شکل‌گیری کنسرسیوم بهتر قوام می‌یافت. عامل مهم دیگر فقدان یک نهاد سرمایه گذاری در بین فعالان بود، مطمئناً با وجود نهاد مالی و مبتنی بر پشتیبانی مالی نهاد مذکور اعضاء از انگیزه بالاتری برای مشارکت در این فرایند برخوردار می‌گشتند.
لذا عامل توسعه تلاش نمود در وحله اول با هماهنگی بین اعضا، شرایط را برای ورود چند تن از معتمدین به کنسرسیوم فراهم نماید و در مرحله دوم شرایط را برای بررسی طرح‌های سرمایه گذاری متعدد در داخل و خارج از کشور فراهم نموده و سرانجام شرایط مشارکت یکی از نهادهای مالی در پشتیبانی از فعالیت‌های کنسرسیوم را فراهم نماید.
مشخصات برنامه اجرا شده براي حل مشكل
تعداد واحدهای مشارکت کننده(ذینفع) در برنامه، واحدهای ارائه‌دهنده خدمات تخصصي کسب و کار، نهادها و سازمانهای پشتیبانی کننده از برنامه، میزان منابع مالی پیش بینی شده و محقق شده در راستای اجرای برنامه و مدت زمان اجرای برنامه به شرح جدول ذيل ارائه شده است.
|
تعداد واحدهاي فعال و يا مشاركت‌كننده در برنامه حل مشكل |
15 واحد |
|
BDSهاي مشاركت كننده در برنامه |
– |
|
نهادها و سازمانهاي پشتيبان مشاركت كننده در برنامه |
انجمن صنفی شرکت‌های پیمانکاری، تعاونی انجمن صنفی، صندوق ذخیره کارکنان شهرداری، سازمان بازرگانی استان تهران |
|
ميزان منابع مالي پيش بيني شده براي اجراي برنامه رفع مشكل(ريال) |
عملا هزینه‌های این فعالیت در سطح تشکیل جلسات بین اعضاء بود که توسط عامل توسعه و اعضاء تامین شد. |
|
ميزان منابع مالي محقق شده در راستاي اجراي برنامه رفع مشكل(ريال) |
– |
|
تاريخ شروع اجراي برنامه براي رفع مشكل |
1387 |
|
طول مدت زمان اجراي برنامه براي رفع مشكل |
یکسال |
– برنامه ریزی برای برگزاری کارگاه‌های آموزشی مناسب بمنظور اطلاع رسانی و ارتقاء شناخت اعضای دارای پتاسیل ورود به کنسرسیوم،
– فراهم نمودن زمینه حل تعارض بین برخی از اعضاء ناشی از عدم موفقیت در تشکیل کنسرسیوم مبتنی بر افزایش ارتباطات بین افراد،
– کمک به تشخیص منافع مشترک بین اعضای علاقمند،
– دقت در انتخاب اعضای کنسرسیوم،
– تلاش در راستای جلب مشارکت نهاد مالی برای حضور در کنسرسیوم،
چگونگي و فرايند جلب مشاركت و اعتماد واحدهاي فعال براي مشاركت در برنامه(فرايند تشكيل و توسعه شبكه مربوطه)
در مرحله قبل از شکل‌گیری کنسرسیوم، عامل توسعه خوشه به ارزیابی تلاش‌های قبلی در بین فعالان پرداخت. سپس تلاش‌ها متمرکز بر ساماندهی مجدد فعالیت‌ها شد. بدین منظور یک کارگزار توسعه شبکه از بین اعضاء انتخاب شد و تلاش شد شناخت کافی از فعالیت تشکیل کنسرسیوم بین اعضا فراهم شود. برای فعالان در سطح خوشه دو کارگاه آموزشی آشنایی با کنسرسیوم با مشارکت شهرداری تهران و سازمان بازرگانی تهران برگزار شد. همچنین با برگزاری کارگاه آموزشی، اعضا با روش‌های نوین تامین سرمایه در صنعت ساختمان خصوصاً صندوق‌های زمین و ساختمان آشنا شدند. سپس تلاش شد اعضاء نسبت به بررسی طرح‌های مختلف سرمایه گذاری بعنوان موضوع کنسرسیوم بپردازند. برنامه ریزی برای اعزام هیأت‌هایی به قزاقستان، الجزایر، ازبکستان، اوکراین و گرجستان در این راستا صورت گرفت. در داخل کشور نیز اعضا طرح‌های مختلفی را بررسی نمودند.
در جریان معرفی طرح‌های سرمایه گذاری امکان مشارکت بانک شهر و صندوق ذخیره کارکنان شهرداری نیز فراهم شد و از این مرحله صندوق ذخیره کارکنان بانی تشکیل کنسرسیوم شد. صندوق تعهد نمود در هر پروژه ای که کنسرسیوم به نتیجه برسد تا سقف 30 درصد مشارکت نماید. در نهایت کنسرسیوم با حضور 10 عضو فعال شد و این کنسرسیوم در پروژه احداث یک مجتمع مسکونی اداری و تجاری معادل 30 میلیارد تومان به میزان 30 درصد مشارکت نمودند. نحوه مشارکت بگونهای بود که فعالیت و عملیات اجرایی پروژه به این کنسرسیوم واگذار شد.
چگونگي و فرايند جلب مشاركت و اعتما BDSP براي مشاركت در برنامه(فرايند ايجاد و توسعه BDSP مربوطه)
ماهیت برنامه شکل‌گیری کنسرسیوم سرمایه‌گذاری در خوشه پیمانکاری صنعت ساختمان تهران به گونه‌ای بود که به خدمت تخصصی در حوزه خاصی نیاز نبود و از اینرو در این تجربه نقش‌آفرینی واحدهای ارائه‌دهنده خدمات کسب وکار موضوعیت نداشت.
چگونگي و فرايند جلب مشاركت و اعتماد نهادهاي پشتيبان براي حمايت از برنامه(فرايند جلب حمايت نهادهاي پشتيبان)
سازماندهی فعالیت‌های مرتبط با جلب مشارکت نهاد پشتیبان به مدت 6 ماه ادامه یافت. دو تن از اعضاء به اتفاق کارگزار توسعه شبکه جلسات متعددی را با مجموعه شهرداری، بانک شهر و نهایتاً صندوق ذخیره کارکنان شهرداری انجام داده و با تنظیم نظام نامه و دستورالعمل‌های لازم برای فعالیت کنسرسیوم زمینه همکاری نهادهای پشتیبان را تسهیل نمودند. از سوی دیگر بیش از 10 طرح سرمایه گذاری توسط اعضای کنسرسیوم بررسی و به کنسرسیوم معرفی شد. همچنین برای ایجاد انگیزه و اعتماد سازی بین اعضا تلاش شد تا تعاونی انجمن صنفی نیز عضو کنسرسیوم شود تا امکان انتشار تجربه تشکیل کنسرسیوم از طریق تعاونی به سایر اعضا ممکن شود.
بنابراین تنظیم دقیق چارچوب‌های اجرایی، تعداد و نظم جلسات پیگیری موضوع کنسرسیوم، توافق بر وضعیت شخصیت حقوقی کنسرسیوم، حضور کارگزار توسعه شبکه، انسجام و مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها و مشارکت مالی اعضاء زمینه ساز همکاری نهاد پشتیبان شد.
چگونگي و فرآيند و منابع تأمين مالي برنامه به اجرا درآمده براي رفع مشكل
عملاً با توجه به ماهیت فعالیت و توان مالی شرکت‌های عضو، مشکلی برای تامین منابع مالی تشکیل کنسرسیوم وجود نداشت، هزینه در سطح تشکیل جلسات در ابتدا بین اعضا تسهیم می شد و در ادامه با میزبانی صندوق ذخیره کارکنان جلسات تداوم یافت.
دستاوردهاي حاصل از اجراي برنامه براي رفع مشكل
یادگیری: اعضای خوشه دریافتند که مسیر تشکیل یک شبکه چگونه است. مبتنی بر این تجربه، نهاد مالی ترغیب شد در حوزه‌های دیگر نیز موضوع کنسرسیوم‌ها را پیگیری نماید.
فعال شدن کارگزار توسعه شبکه: در مسیر انجام این تجربه امکان آموزش و کسب تجربه برای یک نفر از اعضای مورد اعتماد در بین فعالان فراهم شد. فرد مذکور همچنان در خوشه زمینه همکاری بین فعالان را فراهم می نماید.
ورود به بازارهای جدید: توان مالی شرکت‌های عضو متناسب برای ورود به بازار سودآور ساختمان‌های اداری و تجاری نبود، مبتنی بر این تجربه علاقمندی در بین اعضا برای ورود به این بخش از بازار خدمات فنی و مهندسی فراهم شد.
توسعه فعالیت‌های ترویجی: با انتقال تجربیات به اعضای خوشه پیرو تشکیل این کنسرسیوم، اعضا علاقمند شدند در انجمن صنفی کمیته سرمایه گذاری و صدور خدمات فنی و مهندسی را تشکیل دهند.
پيشنهادات و آموخته¬ها
به نظر می رسد همچنان زمینه فعالیت‌های مشترک در بین اعضاء نیازمند تمرکز بر اعتمادسازی و ساماندهی فعالیت‌ها حول محور فرد یا گروه مشخصی است که بخوبی اطلاع لازم و شناخت کافی از فعالان را داشته و زمینه‌های توسعه صنف را بخوبی شناسایی نماید. ضرورت ورود به بازارهای جدید برای شرکت‌های عمرانی طی سالهای آتی نیز بسیار ضروری است لذا توصیه می شود برنامه توسعه شبکه‌های کسب و کار با محوریت کارگزار توسعه شبکه فراهم شود.