موفق کنسرسیوم صادراتی تکوین در خوشه فرآوری انگور

تهيه و تدوين: هادي عسگري عامل توسعه خوشه فرآوري انگور تاكستان

پیش از ورود به بحث اصلی به معرفی مختصری از خوشه فرآوری محصولات انگور استان قزوین که پروژه توسعه آن از بهمن ماه 94 شروع شده است، می پردازم.
بر اساس مطالعات اولیه ، سالانه حدود 75 میلیون تن انگور با نرخ رشد میانگین 1.5 % در جهان تولید می‌شود. ایران با 3 % تولید جهانی انگور در رتبه نهم قرار دارد. میزان تولید  انگور در ایران معادل 16 % کل محصولات باغی کشور است که بعد از سیب، دومین محصول باغی کشور محسوب می شود.
حدود 35 % تولید انگور جهانی به صورت تازه خوری مصرف می‌شود. همچنین صادرات انگور تازه خوری در جهان سالانه 5 میلیون تن با نرخ رشد 6 % است. صادرات انگور تازه خوری ایران بسیار ناچیز و در حد 0.5 % صادرات جهانی است  و در رتبه 22 جهان قرار دارد.
کشمش به عنوان یکی از مهمترین فرآورده انگور سالانه 1.5 میلیون تن در جهان تولید می شود و با نرخ میانگین 11% رو به افزایش است. بر خلاف انگور تازه خوری، ایران با تولید  16% کشمش جهان  در رتبه سوم قرار دارد. صادرات جهانی کشمش سالانه 900 هزار تن است. سهم ایران نیز در صادرات جهانی کشمش 14 %  و در رتبه سوم قرار دارد. بزرگترین بازارهای صادراتی کشمش ایران کشورهای عراق، امارات، روسیه و قزاقستان هستند.
انگور به عنوان مهمترین محصول باغی استان قزوین است. حدود  11% انگور  کشور را استان قزوین تولید می‌کند و بعد از استان های فارس، همدان و خراسان رضوی رتبه چهارم تولید انگور کشور را در اختیار دارد. همچنین استان قزوین با تولید 50.000 تن کشمش در سال  21 % تولید کشمش کشور را در اختیار داشته و از این حیث در رتبه اول قرار دارد.
تعداد اعضای خوشه 54 واحد صنعتی است که حدود 750 نفر اشتغال ایجاد کرده است. 95 % واحدها در زمینه کشمش فعالیت می‌کنند. 60 % واحدها فعال بوده و مابقی در حال احداث، نیمه فعال و یا غیرفعال هستند. علاوه بر این حدود 20.000 خانوار در شهرستان تاکستان به باغداری انگور و تولید کشمش فله مشغول هستند که معمولا به شیوه سنتی کار می‌کنند.
از آنجایی که شروع کار پروژه توسعه خوشه همزمان با شروع برنامه های سازمان صنایع کوچک و شهركهاي صنعتي ایران در زمینه تاسیس کنسرسیوم های صادراتی در خوشه ها و پیگیری جدی شکل‌گیری آنها بود، تشکیل کنسرسیوم صادراتی در خوشه فرآوری انگور استان قزوین نیز از همان بدو فعالیت (بهمن 94) در دستور کار تیم توسعه خوشه قرار گرفته و به صورت جدی پیگیری شد. جهت تشکیل کنسرسیوم ابتدا منابع و کتب موجود و تجربه های موفق قبلی (از جمله کنسرسیوم صادراتی پیکما مربوط به خوشه کفش قم) مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. در مرحله بعد از طریق مصاحبه با اعضای خوشه و برخی نهادهای پشتیبان از جمله اتاق بازرگانی قزوین، تجربه‌های پیشین در زمینه ایجاد تشکل‌های این چنینی در خوشه مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت. یکی از این تشکل ها تحت عنوان کارگروه کشمش استان توسط اتاق بازرگانی سازماندهی شده بود . این کارگروه در تیرماه 93 به دستور استاندار وقت تشکیل شده و مرکزیت آن در اتاق بازرگانی استان قزوین بوده است که اعضای آن متشکل از 10 نفر از تولیدکنندگان و بازرگانان عمده کشمش استان بوده اند. هدف این کارگروه شناسایی و رفع مشکلات تولید، فروش و صادرات کشمش استان بوده است. فعالیت این کارگروه به تدریج در سال 94 کم رنگ شده و تا اواخر سال 94 تقریبا از بین رفت.  
طی مصاحبه‌هایی که با اعضای این گروه انجام شد، علاوه بر شناسایی اعضای علاقمند، توانمند و هماهنگ این گروه، اقدام به تشریح اهداف و مدل توسعه خوشه ای و نحوه تشکیل کنسرسیوم صادراتی و حمایت های شرکت شهرکهای صنعتی به آنها شد و حساس سازی اولیه به این شکل صورت گرفت. در مرحله بعد ضمن بازدید از اعضای خوشه، موضوع تشکیل کنسرسیوم صادراتی نیز به آن ها اطلاع رسانی شد و به این ترتیب سایر اعضای علاقمند نیز شناسایی شدند و طی جلسات متعدد انفرادی و گروهی با اعضای خوشه، اهداف اولیه تشکیل کنسرسیوم و اعضای آن شامل 7 نفر از اعضای خوشه مشخص شدند.
در اردیبهشت ماه 95 جلسه ای با حضور اعضای اولیه کنسرسیوم در شرکت شهرکهای صنعتی استان قزوین تشکیل شد که طی آن 7 نفر موسسین کنسرسیوم معرفی شده و اهداف و برنامه های کنسرسیوم و حمایت های شرکت شهرکها مصوب شد.
رهبر موقت کنسرسیوم جناب آقای دکتر سید عبدالعظیم موسوی انتخاب شدند. ایشان هر چند که به تازگی وارد حوزه کشمش استان شده بودند اما به واسطه قابل اعتماد بودن ، تحصیلات آکادمیک در رشته بازرگانی و همچنین سابقه زندگی و شناخت روسیه از ویژگی های مناسب جهت هدایت این گروه برخوردار هستند و پیش از شکل‌گیری این گروه، در نمایشگاه مواد غذایی  بهمن 94 در مسکو (که توسط سازمان صنایع کوچک و شهركهاي صنعتي ايران نیز حمایت شده بود) حضور یافته و به مطالعه بازار کشمش در روسیه پرداخته بودند.
پس از توافق اعضا و مسئولین شرکت شهرکهای صنعتی قزوين روی اهداف و برنامه های کنسرسیوم، برنامه های کنسرسیوم جهت حضور موثر در نمایشگاه بین المللی مواد غذایی روسیه در شهریورماه 95، یکی پس از دیگری به انجام رسید. یک نفر کارشناس مهندسی صنایع (مهندس نوروزی) به عنوان نیروی تمام وقت کنسرسیوم گزینش شد که ایشان ضمن پیگیری فعالیت های کنسرسیوم ، اقدام به یادگیری زبان های انگلیسی و روسی جهت حضور در بازار روسیه نمودند. اقدامات ثبت شرکت تحت عنوان خوشه کشمش تکوین با 7 نفر از اعضای خوشه پیگیری شد.

برند تکوین به همراه لوگوی آن مورد توافق اعضا قرار گرفت. وب سایت تکوین طراحی و راه اندازی شد. کاتالوگ کنسرسیوم به 4 زبان فارسی، انگلیسی، روسی و عربی طراحی و چاپ شد. کارت ویزیت آقایان موسوی و نوروزی چاپ شد. اقدامات ثبت نام و تامین مالی اخذ غرفه در نمایشگاه WorldFood روسیه انجام شد.

با توجه به کانال های ارتباطی که جناب آقای موسوی در نمایشگاه بهمن 94 مسکو پیدا کرده بودند با یک وکیل روسی جهت تاسیس شرکت و دفتر در روسیه شروع به همکاری کردند به طوری که یک ماه قبل از برگزاری نمایشگاه به همراه آقای نوروزی به مسکو عزیمت کردند تا مقدمات اجاره دفتر و منزل و همچنین ثبت شرکت و برگزاری نمایشگاه را فراهم کنند.
هم زمان با برگزاری نمایشگاه مسکو، یک هیات تجاری متشکل از 4 نفر از اعضای خوشه و همچنین مسئولین شرکت شهرکها و عامل توسعه نیز به روسیه عزیمت کردند. برگزاری نمایشگاه مسکو نقطه عطفی برای شروع فعالیت‌های کنسرسیوم صادراتی تکوین بود. به طوری که سفارش های خوبی برای کشمش از تجار روسی گرفته شد. در غرفه تکوین آقایان موسوی و نوروزی و یک مترجم روسی حضور داشتند.

پس از برگزاری نمایشگاه، دفتر تکوین در روسیه نیز با حضور مدیر عامل شرکت شهرکهای صنعتی استان قزوین و اعضای خوشه و همچنین مسئولین سفارت ایران در روسیه افتتاح شد.
اقدام بعدی کنسرسیوم تکوین، اجاره انبار در بزرگترین بازار مواد غذایی روسیه تحت عنوان فود سیتی است. در طبقه دوم فود سیتی دو غرفه جمعا به میزان 35 متر توسط تکوین اجاره شد که یک انباردار تاجیک در آن مشغول به کار است.

پس از برگزاری نمایشگاه، از مهرماه 95 هم زمان با شروع فصل کشمش، صادرات کشمش تکوین به روسیه آغاز شد و تا پایان همان سال، 400 تن کشمش (20 محموله ) معادل 800 هزار دلار به روسیه صادر شد.

فعالیت کنسرسیوم تکوین در سال 96 نیز با استحکام بیشتری ادامه یافت و مجددا در شهریور ماه 96 اقدام به اخذ غرفه در نمایشگاه مواد غذایی مسکو نمود. صادرات کشمش تکوین به روسیه در سال 96 برابر با 700 تن بود. در سال 97 نیز در 4 ماه نخست سال معادل 400 تن کشمش به روسیه صادر شده است. با این حساب در حال حاضر که کمتر از 2 سال از فعالیت کنسرسیوم صادراتی تکوین می گذرد در مجموع 1500 تن کشمش معادل تقریبا 3 میلیون دلار به روسیه صادرات داشته است و در نظر دارد از طریق بازاریابی حرفه ای و عقد قرارداد با کارخانه های بزرگ مواد غذایی نظیر نستله و همچنین عقد قرارداد با فروشگاه های زنجیره ای، بازار خود رو از سطح پیله وری و خرد به سطح بالاتری ارتقا دهد و کشمش تکوین را به عنوان کشمشی با کیفیت متمایز و گران قیمت تر معرفی نماید.